Để khai thác tốt tài nguyên đất đai và các tài nguyên khí hậu, người ta thực hiện luân canh, trồng xen, trồng gối. Kỹ thuật này dựa trên các đặc điểm sinh học, sinh thái các loại rau để bố trí cơ cấu cây trồng và chế độ luân canh hợp lý.
Chế độ luân canh của rau nhằm thực hiện các yêu cầu
• Có rau thu hoạch điều hoà quanh năm.• Có cơ cấu các chủng loại rau hợp lý giữa các loại rau có nguồn gốc khác nhau: Nhiệt đới, á nhiệt đới, ôn đới.
• Có cơ cấu hợp lý giữa rau trồng cạn và rau trồng nước.
• Đảm bảo có loại rau phát triển giữa 2 kỳ giáp vụ trong năm. Có rau chịu nhiệt ở lần giáp vụ thứ nhất (tháng 4,5) và có rau chịu úng ở lần giáp vụ thứ 2 (tháng 9, 10).
• Đảm bảo luân canh giữa các loài rau khác họ, và giữa các loài cây có tập đoàn sâu bệnh khác nhau.
• Sau một thời gian trồng rau cần để cho đất nghỉ hoặc trồng lúa nước, nhằm mục đích tiêu diệt các nguồn sâu bệnh hại rau tích luỹ trong đất và khắc phục tình trạng hao hụt chất dinh dưỡng theo một chiều.
Đảm bảo các vụ rau chính có rau ngon và chất lượng rau cao.
Một số công thức luân canh để tham khảo áp dụng
- Công thức luân canh của các vùng rau chuyên canh. Thời gian của mỗi loại cây rau trong công thức có tính cả thời gian làm đất và dự phòng khi gặp mưa ướt đất:+ Cải bắp (tháng 9-12) - Đậu cô ve (tháng 12-2)- Su hào (tháng 2-4) - cải mướp (tháng 4-9)
+ Su hào (tháng 9-11) - Cải bắp (tháng 12-3) - Đậu đũa (tháng 3-6) - Cải xanh (tháng 7-8)
+ Cải củ (tháng 9-10) - Su hào (tháng 10-12) - Bí xanh(tháng 12-6) - Cải xanh (tháng 7-8)
+ Cà chua (tháng 8-12) - Su hão (tháng 12-2) Bí xanh (tháng 12-6) - Cải xanh (tháng 7-8)
+ Đậu cô ve (tháng 9-12) - Bắp cải (tháng 12-3)- Mướp (tháng 3-9)
+ Khoai tây (tháng 11-2) - Su hào (tháng 2-4) - Củ đậu (tháng 6-11)
+ Đậu cô ve (tháng 10-2) - Cà chua (tháng 2-5) - Cải xanh (tháng 7-8) - Cải củ (tháng 9-10)
- Công thức luân canh đối với vùng trồng rau muống:
+ Rau muống (tháng 2-11) - Muống giống (tháng 12-2)
+ Rau muống (tháng 2-10) - Cải xoong (tháng 10-2)
+ Rau muống (tháng 2-10) - Cần nước (tháng 10-2)
Công thức trồng luân canh rau muống
- Công thức luân canh cho vùng trồng gia vị trồng rau ăn sống:
+ Xà lách (tháng 9-10) - Mùi (tháng 10-11) - Cà rốt (tháng 12-2) - Hành hoa (tháng 2-5) - Cải xanh (tháng 4-5) - Hành hoa (tháng 6-8)
+ Mùi (tháng 9-10) - Tỏi tây (tháng 10-12)- Mùi (tháng 1-2) - Hành hoa (tháng 6-8)
- Công thức luân canh rau cho vùng bán chuyên canh:
+ Lúa xuân (tháng 2-5) - Củ đậu (tháng 6-11) - Khoai tây (tháng 11-2)
+ Lúa xuân (tháng 2-5) - Lúa mùa sớm (tháng 6 - 10) - Đậu cô ve (tháng 10-1)
+ Dưa chuột (tháng 2-5) - Lúa mùa sớm (tháng 6-10)- Dưa chuột (tháng 10-12)
+ Cà chua (tháng 2-5)- Lúa mùa sớm (tháng 6-10) - Đậu cô ve (tháng 10-1)
+ Lúa xuân (tháng 2-5) - Lúa mua sớm (tháng 6-10) - cà chua (tháng 10 - 2).
+ Mạ chiêm (tháng 11-12) - Su hào (tháng 2-4) - Mạ mùa (tháng 6-7) - Cà chua sớm (tháng 8-11)
+ Mạ chiêm (tháng 12-2) - Cải xanh (tháng 2-4) - Mạ mùa (tháng 6-7) - Cải củ (tháng 7-8) - Bí xanh (tháng 8-12)
Trên đây là một số công thức luân canh trồng rau đã được bà con áp dụng trong sản xuất và đã thu được kết quả tốt. Trong thực tế sản xuất, tuỳ theo tình hình và điều kiện cụ thể ở từng nơi, nông dân còn sáng tạo ra và áp dụng rất nhiều công thức luân canh khác. Việc thay đổi công thức luân canh có thể là thay đổi một loại cây bằng một loại cây khác có thời gian sinh trưởng tương tự, thí dụ thay cải bắp bằng su hào. Việc áp dụng công thức luân canh còn tuỳ thuộc vào yêu cầu của thị trường vào giá cả của từng loại rau, vào tập quán canh tác của nông dân ở mỗi vùng.
Xen canh, gối vụ
Xen canh, gối vụ là biện pháp kỹ thuật để khai thác có hiệu quả hơn tài nguyên đất đai khí hậu, tạo ra khối lượng nông sản lớn trên đơn vị diện tích. Trồng xen, trồng gối là khi người ta gieo trồng 2-3 loại cây trên cùng một diện tích.- Một số yêu cầu đối với trồng xen, trồng gối:
+ Cây trồng xen, trồng gối không được làm ảnh hưởng và giảm năng suất đối với cây trồng chính.
+ Tổng giá trị sản phẩm phải cao hơn trồng thuận.
+ Thời gian thu hoạch được kéo ra dài hơn.
+ Kết hợp được một số biện pháp kỹ thuật canh tác. Thu hoạch cây trồng xen kết hợp với xới xáo cho cây trồng chính. Thu hoạch cây trồng gối kết hợp với làm đất cho cây vụ sau.
Thu hoạch cây trồng chính để lại thân cho cây trồng gối leo lên.
Thí dụ trồng đậu rồng gối vào ruộng ngô.
- Một số cách trồng xen:
Ruộng su lơ, cải bắp. Cây trồng xen thường là cải xanh, cải trắng, su hào, cải sen. Các cây xen thường được trồng vào giữa các hàng cải bắp. Cũng có thể trồng xen đậu vàng vào 2 bên mép luống.
Ruộng bí xanh, bí đỏ, mướp. Các loại cây này thường được trồng leo giàn. Cây trồng xen là cải, rau giền. Người ta gieo hạt cây trồng xen khắp luống hoặc trồng thành hàng vào giữa các hàng bí, mướp. Nếu bí xanh, bí đỏ không làm giàn, có thể trồng xen cải hoặc su hào. Cải và su hào trồng trên những luống to. Bí xanh, bí đỏ trồng trên những luống nhỏ. Sau khi thu hoạch cải hoặc su hào người ta chia luống cải hoặc su hào thành 2 nửa luống, lấy đất vun gốc cho bí.
+ Ruộng cải xanh, cải trắng. Cây trồng xen là hành hoa, được trồng vào 2 bên mép luống cải. Cũng có thể trồng xen xà lách vào 2 bên mép luống cải.
Trồng xen một số loại rau cải
+ Ruộng xà lách. Cây trồng xen là hành hoa. Mỗi hàng xã lách xen một hàng hành hoa.
+ Ruộng cà chua không làm giàn. Cây trồng xen là cải củ, cải xanh, cải trắng. Cải củ phải gieo cùng lúc với trồng cà chua. Cần tích cực chăm bón để thu hoạch kịp thời, nếu không củ cải sẽ nhỏ, năng suất sẽ thấp. Cải xanh cải trắng trồng xen phải là giống ngắn ngày (40-45 ngày). Gieo hoặc trồng cải xanh, cải trắng vào luống giữa 2 luống cà chua.
+ Ruộng cà trắng, cà pháo, cà bát. Cây trồng xen là cải xanh rau dền. cải xanh, rau dền có thể gieo khắp luống. Cải xanh có thể trồng giữa các hàng cà. Cũng có trường hợp trên ruộng cà người ta trồng xen 3 loại cây. Trong đó có 1 loại cây ngắn ngày (cải xanh hoặc rau dền), một loại cây dài ngày (bí xanh), nhưng cây dài ngày trồng thưa. Bí được làm giàn đứng một hàng và thường chỉ để 1 cây có 1-2 quả to già, còn các quả khác được thu hoạch non.
Trồng xen cần đáp ứng các nguyên tắc sau đây:
+ Cây hàng rộng xen với cây hàng hẹp
+ Cây tán rộng hoặc leo xen với cây hành hẹp, tán nhỏ
+ Cây hàng hẹp có tán nhỏ xen với cây chiều cao thấp
+ Cây yêu cầu ánh sáng nhiều, xen với cây yêu cầu ánh sáng ít. Gối vụ là giải pháp bảo đảm thời vụ cho cây trồng sau, trong lúc cây trồng trước đang chiếm đất. Người ta trồng gối cây trồng sau vào bên cạnh cây trồng trước. Trong trường hợp này cả cây trồng trước và cây trồng sau đều là cây trồng chính.
Thí dụ trong công thức luận canh: Lúa mùa sớm (tháng 6-10) - Khoai tây (tháng 10-1) - Su hào (tháng 12-2) - Bí xanh (tháng 2- 6). Trong công thức này khoai tây đến cuối tháng 1 mới thu hoạch, để đảm bảo thời vụ cho su hào người ta trồng gối su hào vào khoai tây từ giữa tháng 12. Su hào thu hoạch vào cuối tháng 2 nên cải xanh được gối vào ruộng su hào từ đầu tháng 2 để kịp thu hoạch vào trung tuần tháng 6. ) - xen cải
Ngoài ra, có các công thức gối vụ sau đây:
+ Lúa mùa sớm (tháng 6-9) - Cải bắp (tháng 10-1 trắng với su hào muộn (tháng 2-4) - gối cà pháo sau khi su hào bén rễ (tháng 2-6).
+ Lúa mùa sớm (tháng 6-9) - Cải bắp (tháng 10-1) - xen cài trắng, gốc bầu sớm (tháng 11-6).
+ Lúa mùa sớm (tháng 6-9) - Su hào (tháng 10-12) - gối bí đỏ (tháng 10-4)
+ Cải bắp (tháng 10-1) có xen cải hay rau giền - Đậu cô ve leo (tháng 2-5) có xen cải hay rau giền, mướp muộn (gối vào đầu tháng 5, thu hoạch đến cuối tháng 9).
