Loài đậu đũa có nguồn gốc ở vùng nhiệt đới Đông Nam Á. Đậu đũa là loại rau ưa nóng, sợ rét cho nên là rau hè chủ yếu. Đậu đũa có vai trò quan trọng trong những lúc giáp hạt tháng 3- 4 và tháng 9-10. Đậu đũa là loại rau, chứa nhiều prôtit hơn các loại rau khác. Trong quả đậu đũa có 9,4% prôtit.
Đặc tính thực vật và sinh học
Đậu đũa có bộ rễ phát triển mạnh, có thể ăn sâu xuống đất 0,60-1,0m. Do có bộ rễ khoẻ nên đậu đũa có yêu cầu đối với phân và đất không quá nghiêm khắc.Thân đậu đũa có loại leo và loại lùn. Loại leo thường cao 2- 3m, có giống cao tới 7-8m. Những giống leo có thời gian sinh trưởng dài, năng suất cao hơn nhóm giống lùn.
Khả năng phân nhánh của đậu đũa rất mạnh. Gặp điều kiện thuận lợi, nhánh có thể phát triển từ nách lá thứ 4-5.
Lá đậu đũa thuộc loại lá kép, gồm 3 lá chét. Màu lá săm hơn đậu côve, côbơ và nhẫn hơn. Ở phần gốc lá có lá kèm.
Hoa đậu đũa mọc ra từ nách lá. Ban đầu mọc ra một trục hoa tự dài 15-18cm, ở đầu mút của trục hoa mọc ra từng đôi hoa đối xứng nhau: nâu, trắng, hoặc có xen kẻ đốm đen, đốm trắng.
Quả rất dài, nhưng trong sản xuất người ta thường trồng quả ngắn trung bình (25-50cm), có các loài đậu đũa sau đây:
• Loài quả dài (Vigna sesquipedalis F.): thân cao 3-6m. Quả dài 0,60-1,0m, xơ ít, có thể dùng để ăn hạt hoặc làm rau ăn. Loài này thường gặp ở các tỉnh miền núi.
• Loài đậu đũa thường trồng (Vigna sinensis S.): quả dài 20-30 cm. Quả chúc xuống đất, thân cao 2-3m. Một số nơi nông dân gọi là đậu di (Hà Nội) hoặc đậu dài áo (Thái Bình).
• Loài quả ngắn (Vigna cylindrica Sk.): thân lùn, không leo, quả ngắn, mọc thẳng lên trời. Quả dài 9-15cm. Quả nhiều xơ, cứng, ăn không ngon. Hiện nay ít nơi trồng. Một số nơi trồng lấy ăn nấu trộn với cơm, cho nên còn có tên gọi là đậu com.
Đậu đũa chịu nóng giỏi hơn đậu côve. Nhiệt độ thích hợp nhất cho đậu đũa phát triển là 20°C. Nhiệt độ cao hơn, lên tới 30°C cây vẫn sinh trưởng, ra hoa, ra quả. Nhưng nếu nhiệt độ lên đến 30-35°C sinh trưởng bị ức chế. Đậu đũa rất sợ nhiệt độ thấp, dưới 10°C cây sinh trưởng kém và chết ở 0°C. Gặp nhiệt độ thấp lá bị xoan và có tốc độ phát triển rất chậm.
Đậu đũa có khả năng chịu hạn và chịu nước tốt hơn đậu vàng vì có bộ rễ ăn sâu.
Đậu đũa có thể trồng được trên nhiều loại đất khác nhau, nhưng ở các chân đất thịt pha, màu mỡ có độ pH = 6 - 7 thường cho năng suất cao.
Kỹ thuật gieo trồng
- Thời vụ: Có 3 thời vụ gieo đậu đũa.• Vụ xuân là vụ chính: gieo vào các tháng 3-4. Thu hoạch từ tháng 4 đến tháng 7.
• Vụ hè: Gieo từ tháng 4 đến tháng 5. Thu hoạch từ tháng 6 đến tháng 11.
• Vụ thu: Gieo từ tháng 7 đến tháng 8. Thu hoạch từ tháng 10 đến tháng 11. Vụ này cho năng suất không cao
Gieo vào các vụ xuân và vụ thu thường gặp khó khăn, nhưng đậu bán được giá, vả lại các vụ này cung cấp đậu vào thời gian giáp hạt nên rất có ý nghĩa. Một số nơi nông dân còn gieo đậu đũa trái vụ. Gieo vào tháng 12-1. Gieo trái vụ có thể cung cấp đậu đũa cho thị trường vào các tháng 3-4. Tuy vậy, ở thời vụ này chú ý đảm bảo đủ nước và phân bón cho đậu đũa.
Thời vụ muộn (vụ thu) cung cấp đậu đũa cho thị trường vào các tháng 10-11 rất có ý nghĩa vì lúc này các loại rau hè thu đã hết, trên thị trường rau hiếm, chỉ còn có cải canh, cải củ sớm và rau muống. Trồng đậu đũa vào vụ muộn thường gặp nhiệt độ cao, khi gieo, mưa nhiều, hạt hay bị thối. Vì vậy, cần lên luống cao, luống hẹp, mặt luống cần làm nổi ở giữa để dễ thoát nước. Cần chọn nơi cao ráo để trồng và kịp thời tháo nước khi mưa.
- Làm đất, bón phân, gieo hạt:
Đất đậu đũa cần được cày sâu, làm đất kỹ.
Cần thực hiện luân canh với các loại rau khác hoặc với các loài cây trồng khác.
Luống lên rộng 1,00m, cao 15-20cm, rãnh luống sâu 20- 25cm.
Bón lót 1 ha cần 10-13 tấn phân chuồng ủ có trộn với 150 kg phân lân và 50 kg phân kali.
Trên mỗi luống trồng hai hàng đậu cách nhau 50-60cm. Vụ xuân gieo cây trên hàng cách nhau 15-20cm, vụ hè gieo hạt cách nhau 20-25 cm. Vụ thu gieo dày hơn, hạt cách nhau 12- 15cm. Lượng hạt giống gieo cho 1 ha khoảng 25-30kg.
Trước khi gieo, có thể xử lý hạt bằng cách ngâm hạt vào nước từ 30 phút đến 1 giờ. Vớt hạt ra để ráo nước rồi mới gieo. Khi ngâm có hạt trương to, có hạt vỏ bị nhăn, có hạt vẫn nguyên như cũ. Chọn những hạt trương lên để gieo, vì đó là những hạt tốt.
Ở thời vụ chính vụ, sau khi gieo 3-4 ngày thì cây bắt đầu mọc. Gieo vào lúc rét, đậu mọc chậm hơn, 10-12 ngày sau mới mọc
Kỹ thuật gieo trồng đậu đũa
Giữ ẩm thường xuyên cho đất, nhất là lúc đậu ra quả, vì độ ẩm quyết định năng suất cao hay thấp.
- Nếu bón lót đầy đủ thì trong thời kỳ cây sinh trưởng không cần bón thúc. Chỉ khi cây ra hoa mới bón thúc. Sau khi bắt đầu thu hoạch thì 5-6 ngày lại bón thúc một lần bằng nước phân ngâm có hoà thêm phân đạm. Bón thúc liên tục cho đến khi cây tàn lụi.
Bón thúc cho đậu đũa rất quan trọng, vì:
• Để duy trì sinh trưởng của cây sau khi bắt đầu ra quả.
• Làm cho quả phát triển tốt.
• Thúc đẩy quá trình phân nhánh sớm và mạnh.
• Thúc đẩy quá trình lại hoa, có nghĩa là tiếp tục ra đôi hoa thứ 2 và thứ 3.
• Thức đẩy việc ra hoa chu kỳ ngắn lại làm tăng số quả, tăng năng suất.
Khi đậu đũa có vòi cần cắm dóc (choái) ngay cho đậu leo. Trước khi cắm dóc cần xới đều mặt luống và vun gốc cho đậu.
Đậu leo được 2/3 dóc thì tỉa bớt lá chân đã già. Có thể tỉa lá chét ở 2 bên hoặc tỉa lá giữa. Chú ý tỉa bỏ các lá bị bệnh đưa ra xa khỏi ruộng để hạn chế bớt nguồn bệnh lây lan cho các lá khác.
- Thu hoạch và để giống đậu đũa:
Thu hoạch vào lúc quả vừa dẫy hạt. Thời gian thu hái quả đậu đũa kéo dài từ gần 70 đến 100 ngày tuỳ theo thời vụ trồng. Mỗi ngày hái quả 1 lần. Cần hái nhẹ nhàng để tránh làm đứt dây, gãy quả.
Quả đậu đũa để giống cần chọn trong lứa quả ở độ cao cách mặt đất trong khoảng từ 40cm đến 1m. Chỉ để làm giống những quả nây đều, đầu đuôi cân đối. Quả để làm giống được thu hái khi vỏ quả có màu vàng nhạt, bẻ quả không gãy là được.
Quả giống thu về, phơi khô, bóc lấy hạt. Hạt được phơi vài nắng rồi đem bảo quản cho đến khi gieo.
