Những điều cần biết khi sửa chữa, bảo dưỡng hệ thống truyền động và vận hành trên xe máy - Hùng Lê

I. Bảo dưỡng hệ thống truyền động

1. Bảo dưỡng hộp số

1.1. Chọn dầu bôi trơn

• Bôi trơn làm giảm ma sát giữa các bánh răng
• Chống mài mòn
• Chống rỉ sét
• Duy trì dòng chảy ở nhiệt độ thấp trong phạm vi cho phép
• Duy trì màng dầu giữa các bánh răng giúp kéo dài tuổi thọ bộ phận và hộp số của xe

1.2 Kiểm tra và thay dầu bôi trơn

• Khởi động máy, để động cơ chuyển động vài phút trong tình trạng chạy rốt-đa.
• Sau đó để động cơ tắt máy. Dựng chân chống giữa để xe đứng trên mặt đất bằng, trước tiên kiểm tra độ liên kết bề mặt của phớt chặn dầu và hộp số, xem có hiện tượng rò dầu hay không, đồng thời tiến hành khâu vệ sinh.
• Kéo thước đo dầu ra rồi lau sạch dầu dính trên thước, sau đó cắm thước vào trong hộp số để đo mức dầu bên trong (khi đo không được xoáy thước vào).
• Nếu mức dầu bôi trơn thấp hơn vạch dưới của thước đo thì phải đổ thêm dầu để nó bằng với vạch trên của thước đo.

2. Bảo dưỡng xích truyền động

• Khi tháo, trước tiên phải tháo khóa nối dây xích, sau đó mới tháo mắt chuyên để tháo ra.
• Sau khi tháo dây xích cần dùng dầu hỏa để làm sạch, sau đó thả vào trong chậu có đựng dầu bôi trơn để ngâm chừng 30 giây, hoặc cho vào trong mỡ grafit đã nóng chảy ngâm từ 5-10 giây, để dầu bôi trơn dính vào trong từng mắt xích.
• Sau đó lấy ra lau dầu dính ở bên ngoài rồi lắp vào là được.

II. Bảo dưỡng hệ thống vận hành

Hệ thống vận hành trên xe máy bao gồm các bộ phận chịu trách nhiệm trực tiếp trong việc giúp xe có thể chuyển động cũng như là giúp xe dừng lại khi đang chuyển động, người dùng có thể tác động trực tiếp lên những bộ phận này để điều khiến xe theo mong muốn.

1. Bảo dưỡng bánh xe

• Truyền sức mạnh của động cơ lên mặt đường 
• Hấp thụ chấn động khi xe chạy trên bề mặt đường xấu hoặc không bằng phẳng
• Chịu toàn bộ tải trọng xe
• Giúp xe có độ bám tuyệt vời trên cả đường khô và ướt
• Đáp ứng nhu cầu phanh và tăng tốc
• Giúp lái xe và đánh lái chính xác thông qua những phản ứng với các chuyển động của hệ thống lái
• Đảm bảo xe có quãng đường đi được dài lâu

1.1 Thường xuyên kiểm tra hơi

1.2 Thường xuyên kiểm tra nhiệt độ của săm

1.3 Thường xuyên vệ sinh bụi đất

1.4 Thường xuyên vá các lỗ nhỏ

1.5 Tháo lốp bảo dưỡng

1.6 Thường xuyên kiểm tra độ căng chùng của nan hoa

1.7 Định kỳ kiểm tra độ rơ của bánh xe

1.8 Năng lau chùi

2. Bảo dưỡng bộ hãm (bộ phanh)

Bộ hãm hay bộ phanh trên xe máy là một thiết bị cơ học làm giảm chuyển động, giảm tốc cho xe. Do đó hệ thống phanh xe là một bộ phận vô cùng quan trọng trong việc hệ thống vận hành của xe cần được kiểm tra, bảo dưỡng định kỳ

2.1 Bảo dưỡng má phanh (guốc hãm)

Má phanh hay còn gọi là bố thắng, là bộ linh kiện gồm 2 cặp chi tiết của hệ thống phanh, giúp bạn có thể giảm tốc độ quán tính xe của mình khi đang chạy. Đây là một trong những bộ phận hao mòn nhanh nhất trên xe máy nên. Khi xe chạy được 5000km, hoặc khi cảm thấy bộ hãm hoạt động không bình thường thì phải tiến hành bảo dưỡng toàn diện bộ phanh.
Nội dung bảo dưỡng bao gồm: kiểm tra trạng thái kỹ thuật của bàn đạp phanh, cần đẩy má phanh, dây cáp phanh,... Đối với dây cáp phanh, các Khớp truyền động hay trục cam trên nắp máy thì phải tiến hành làm sạch, bôi trơn và kiểm tra tình trạng mài mòn của má phanh và trống thắng (trống phanh).

• Khi làm sạch, có thể tháo bánh xe ra trước, sau đó tháo dây cáp phanh.
• Khi bảo dưỡng dây phanh, có thể dùng bìa giấy cứng cuộn thành hình cái phễu để xuyên dây phanh vào, sau đó nhỏ một ít xăng rồi rút qua rút lại cho căng và chất bẩn rơi ra ở đầu bên kia. Cuối cùng nhỏ một ít dầu bôi trơn vào rồi làm theo cách tương tự.

• Dây phanh được bảo dưỡng xong phải trơn và hoạt động dễ dàng. Khi bảo dưỡng còn phải kiểm tra xem 2 đầu nối của dây phanh có chắc hay không, dây phanh có bị đứt hay có sự cố gì không, vỏ bọc ngoài dây phanh có hỏng hay biến dạng không.
• Sau khi tháo dây phanh hoặc cần kéo ra khỏi cần đẩy (tay nhún) là có thể tháo được cần đẩy xúp-páp, trục cam trên nắp máy và má phanh. Trục cam trên nắp máy và đĩa phanh có thể làm sạch bằng xăng. Sau khi lau khô lại nhỏ dầu bôi trơn lên trục cam, không được để dầu dính vào trong trống thắng hoặc trên má phanh.

2.2 Bảo dưỡng bộ phanh đĩa

Phanh đĩa hay còn gọi là phanh dầu, là một bộ phận trên xe, phanh đĩa có nguyên lý hoạt động khá đơn giản, đĩa phanh độ bền cao, chịu lực tốt nên rất khó bị hư hỏng trong quá trình xe vận hành. Dưới đây là những nội dung cần thiết khi bảo dưỡng bộ phanh đĩa

a) Bổ sung dầu phanh

• Dựng chân chống giữa, để bình đựng dầu phanh ở trạng thái cân bằng, kiểm tra xem mặt dầu có ở trên vạch chuẩn bên dưới hay không.
• Nếu mặt dầu phanh thấp hơn vạch chuẩn bên dưới thì phải bổ sung thêm dầu phanh theo đúng quy định. Trước khi đổ dầu phanh phải kiểm tra độ mài mòn của lớp ma sát. Nếu thấy bị mài mòn nghiêm trọng thì phải thay lớp ma sát mới. Khi thay xong vì độ dày tăng nên mặt dầu cũng tăng theo.

• Bổ sung dầu phanh tới mức vạch trên. Vặn ốc cố định bình chứa dầu phanh ra để mở nắp và lấy tấm màng ra rồi đổ dầu phanh vào là được. Dầu phanh có thể ăn mòn bề mặt bằng cao su, nhựa và lớp mạ sơn, cho nên khi đổ dầu phanh chú ý không được để trào ra ngoài.
• Ngoài ra, nếu dùng loại dầu phanh khác loại thì sẽ tạo ra phản ứng hóa học, do vậy khi sử dụng phải chọn loại dầu tương tự. Để đảm bảo tốt độ kín, tốt nhất nên thay màng bịt mới. Ốc cố định nắp bình không nên vặn quá chặt, nếu không sẽ làm chờn ren.

b) Thay dầu phanh

Dầu phanh xe máy quyết định khả năng vận hành hiệu quả và an toàn của xe, giúp giảm ăn mồn hệ thống phanh xe hiệu quả

• Thời hạn thay dầu phanh là 1 năm, nên thay vào thời điểm trước khi mùa mưa đến.
• Giữ cho xe và bình chứa dầu phanh ở trạng thái cân bằng, sau đó tháo nắp và màng bịt ra.
• Để một ống nhựa lên trên van xả dầu của xi lanh chủ, bên dưới để một cái chậu, dùng để dẫn cho dầu chảy ra.
• Xoáy mở van xả dầu, nắm chặt tay phanh hoặc giẫm bàn đạp phanh để dầu phanh chảy ra. Làm lại động tác này vài lần, đến khi dầu phanh chảy ra hết thì dừng. Lúc này nhất định phải chú ý không được để bắn dầu phanh vào các linh kiện xung quanh. Đặc biệt là má phanh, nếu bị dầu phanh bắn vào thì phải thay cái mới. Đĩa phanh có thể dùng vải bọc lại. Khi thay dầu phanh, cũng có thể vừa xả dầu cũ ra vừa đổ dầu mới vào, như vậy có thể đẩy được không khí bên trong ống dẫn.

• Sau khi xả hết dầu phanh cũ thì vặn chặt van xả dầu rồi đổ dầu mới vào bình, sau đó thay màng bịt mới.
• Nắm chặt tay phanh, hoặc giẫm bàn đạp phanh. Làm động tác này nhiều lần đến khi bơm đầy ống dẫn là được. Lúc này chú ý không được làm cho dầu phanh bị ngắt ở giữa, mà phải rót liên tục dầu phanh mới vào bình. Khi nắm chặt tay phanh hoặc giẫm bàn đạp phanh mà cảm thấy có lực cản là được.
• Nếu dầu phanh không chảy xuống dưới thì có thể mở van xả dầu ra, nắm chặt tay phanh hoặc bàn đạp phanh. Sau đó xoáy chặt van xả dầu rồi thả tay phanh hoặc bàn đạp phanh. Thực hiện quá trình này nhiều lần đến khi cảm thấy có lực cản là được.

c) Xả e trong dầu phanh

Sau một thời gian vận hành xe máy dầu phanh sẽ bị lẫn hơi nước, và bị nén mạnh sinh ra bọt khí trong hệ thống phanh,làm giảm hệ thống truyền lực gây ảnh làm gia tăng hỏng hóc trong hệ thống phanh cho nên ta cần xả e trong dầu phanh . Xả e trong dầu phanh tức là loại bỏ không khí, hơi nước và thay dầu mới vào.

• Khi phanh, nếu cảm thấy tay phanh hoặc bàn đạp phanh không có lực thì phải loại bỏ không khí trong dầu phanh.
• Đổ dầu phanh cao ngang vạch trên, từ từ nắm chặt tay phanh, sau đó thả ra. Làm động tác này nhiều lần đến khi trong bình không còn sủi bọt là được.
• Thao tác cụ thể là: đậy màng bịt, nắm chặt tay phanh hoặc giẫm bàn đạp phanh, vặn hơi lỏng van xả dầu rồi vặn chặt lại, sau đó thả lỏng tay phanh hoặc bàn đạp phanh. Để vài giây rồi làm lại, đến khi trong bình chứa dầu không còn thấy sủi bọt là được. Khi thao tác không được để dầu phanh trong bình ngắt ở giữa.

• Sau khi loại bỏ không khí thì vặn chặt van xả dầu, sau đó đổ dầu phanh ngang tới vạch tren của bình.
• Cuối cùng nắm chặt tay phanh hoặc giẫm bàn đạp phanh, kiểm tra xem dầu phanh có bị trào hay dò không, đồng thời dùng vải lau sạch dầu phanh dính trên các phụ tùng.

3. Bảo dưỡng khung xe và bộ giảm xóc

3.1 Bảo dưỡng trục tay lái

Trục tay lái trên xe máy là một ống kim loại dài được gắn vào tay lái ở phía trước xe. Nó truyền động lực từ tay lái đến bánh xe qua hệ thống truyền động lái.

• Nếu thấy có hòn bi nào bị mài mòn nghiêm trọng hoặc bị vỡ nhưng mặt lăn vẫn tốt thì phải thay toàn bộ bi mới.
• Tuyệt đối không được chỉ thay nguyên hòn bi bị hỏng, vì mức độ mài mòn của bi mới và cũ là khác nhau, mà sau khi lắp vào điều chỉnh sẽ khó, và cũng có thể làm cho bi mới chóng mòn hơn.

• Nếu vòng bi bị mòn thì phải vòng bi mới. Khi thay vòng bi phải chú ý chọn loại có cùng kiểu cách với cái cũ. Khi lắp phải chú ý không được lắp sai vị trí của vòng siết và vòng nới, bi không được lắp thừa hoặc lắp thiếu, đồng thời phải tra một ít mỡ bôi trơn lên trên vòng bi.
• Trước khi thay vòng bi phải tiến hành làm sạch vòng bi và vị trí cần lắp ráp, để đảm bảo độ sạch sẽ.

3.2 Bảo dưỡng vòng bi phía sau

Đối với vòng bi nằm ở trục quay bánh sau xe máy có công dụng giảm ma sát và tiêu hao năng lượng, hỗ trợ cho động cơ xe hoạt động và xe di chuyển trơn tru mượt mà. Khi xe chạy được trên 6000km, hoặc thường xuyên chạy vào những ngày trời mưa thì phải tiến hành bảo dưỡng vòng bi phía sau, nếu không sẽ làm cho vòng bi phía sau chóng mài mòn.

• Tháo bánh xe sau, bộ giảm xóc sau, đai ốc cố định trục treo bánh sau, đồng thời dùng thanh đồng gõ nhẹ lên trục treo để tháo càng sau rồi lấy ống lồng trong vòng bi ra.
• Vòng bi ở càng sau thường có 2 kiểu là vòng bi có đũa dài và vòng bi có kết cấu ống lồng bằng hợp kim đồng (thiếc). Bất kể là tháo lồng trong nào cũng đều phải hết sức cẩn thận.
• Khi bảo dưỡng trước tiên dùng xăng để làm sạch, sau đó kiểm tra độ hở giữa lồng trong và vòng bi (nếu khe hở >0,2mm thì phải thay bạc lót ổ trục hoặc vòng bi có đũa dài).
• Sau đó bôi mỡ bôi trơn rồi lắp ráp theo trình tự ngược lại với khi tháo.
• Lực vặn chặt đai ốc cố định trục treo bánh sau tương đối lớn, thông thường là 50N-m.

3.3 Bảo dưỡng bộ giảm xóc

Bộ giảm xóc hay phuộc nhún là bộ phận quan trọng, có nhiệm vụ giảm rung chấn cho xe khi gặp ổ gà hoặc các đoạn đường xấu, qua đó đem lại sự thoải mái, êm ái khi vận hành

a) Cách tháo rời bộ giảm xóc trước và sau 

• Khi bảo dưỡng bộ giảm xóc sau phải tháo từ trên thân xe xuống, sau đó vặn ống lót rồi lấy ống lót trong ra là được.
• Sau khi làm sạch các linh kiện, cần kiểm tra xem lò xo có bị biến dạng hay không, độ dài của lò xo giảm xóc hai bên có bằng nhau hay không. Nếu độ dài chênh lệch nhau >5mm thì phải thay mới hoặc sửa lạiCuối cùng bôi một ít mỡ bôi trơn rồi lắp lại là được.

b) Thay thế dầu thủy lực trong bộ giảm xóc 

Dầu thủy lực trong bộ giảm xóc là yếu tố quan trọng giúp bôi trơn và truyền tải áp lực trong quá trình hoạt động của giảm chấn thủy lực do đó dầu thủy lực trong bộ giảm xóc phải được thay định kỳ, nếu không sẽ làm cho phuộc trước, phuộc sau và ống lót chóng bị mài mòn, thậm chí còn bị hỏng trước phớt chặn dầu.

Trên thị trường có nhiều loại dầu thủy lực giảm xóc ta cần chọn đúng loại dầu thích hợp cho xe

Khi thay dầu cho bộ giảm xóc trước cần chú ý:

• Trước tiên phải tháo ốc xả dầu ở phía dưới bộ giảm xóc trước và mũ ốc vít ở đầu trên phuộc trước, sau đó xả hết dầu thủy lực trong bộ giảm xóc ra.
• Nếu dầu thủy lực xả ra hơi bẩn thì phải dùng xăng để rửa bộ giảm xóc, khi rửa phải ép và kéo nhiều lần.
• Sau khi lau sạch xăng mới có thể vặn ốc xả dầu vào, đồng thời đổ dầu thủy lực vào bình đúng theo mức quy định trong sách hướng dẫn. Ví dụ, xe XF250 mỗi bộ giảm xóc trước phải đổ 150-200cm3, xe JH70 phải đổ 255cm3. Có một cách khác đó là căn cứ theo mức cao thấp của mặt dầu để quyết định lượng dầu đổ thêm, ép bộ giảm xóc trước xuống đáy, sau đó đổ tới mặt dầu cách đầu trên tầm 200mm.

• Lượng dầu đổ thêm vào bộ giảm xóc trước có thể điều chỉnh tùy theo cảm giác của người điều khiển xe.
• Nếu trong quá trình điều khiển cảm thấy lốp xe nảy quá cứng thì phải giảm lượng dầu cho thêm.
• Nếu trong quá trình điều khiển đôi khi thấy có hiện tượng phuộc trước bị ép xuống tận đáy thì phải tăng lượng dầu cho thêm.
• Lượng dầu cho thêm vào 2 bộ giảm xóc trước phải bằng nhau, thông thường không được chênh lệch quá 3%.

• Khi tháo, cần kẹp bộ giảm xóc sau lên bàn ê-tô, trước tiên tháo lò xo
• Sau đó dùng dụng cụ chuyên dụng để mở nắp trên rồi xả hết dầu trong ống giảm xóc
• Sau đó dùng xăng để làm sạch. Khi làm sạch phải thận trọng để tránh làm hỏng phớt chặn dầu, để rửa được sạch thì phải ép cần giảm xóc nhiều lần.
• Nói chung bộ giảm xóc sau phải đổ đầy dầu thủy lực, khi đổ dầu phải kéo dẫn cần giảm xóc nhiều lần, phải đẩy hết không khí trong ống giảm xóc ra mới có thể đổ đầy dầu thủy lực, cuối cùng lắp bộ giảm xóc sau theo trình tự ngược với khi tháo là được