Những người ủng hộ quyền động vật tin rằng động vật phi con người nên được tự do sống theo ý muốn của chúng mà không bị con người sử dụng, bóc lột hoặc can thiệp theo cách khác.
Ý tưởng trao quyền cho động vật từ lâu đã gây tranh cãi, nhưng nếu nhìn sâu hơn vào lý do đằng sau, chúng ta sẽ thấy những ý tưởng đó không quá cấp tiến như vậy. Những người ủng hộ quyền động vật muốn phân biệt động vật với những đồ vật vô tri vô giác, vì chúng thường bị các ngành công nghiệp khai thác và luật pháp cân nhắc.
Những phong trào bảo vệ quyền động vật đã và đang cố gắng làm cho công chúng nhận thức được thực tế rằng động vật là những sinh vật nhạy cảm, tình cảm và thông minh, chúng xứng đáng được tôn trọng. Nhưng trước tiên, điều quan trọng phải hiểu thuật ngữ "quyền động vật" thực sự có nghĩa là gì.
Quyền động vật là gì?
Quyền của động vật là những nguyên tắc đạo đức dựa trên niềm tin rằng động vật phi con người xứng đáng có khả năng sống như chúng muốn mà không phải tuân theo mong muốn của con người. Cốt lõi của quyền động vật là quyền tự chủ, một cách nói khác của sự lựa chọn . Ở nhiều quốc gia, nhân quyền được tôn trọng để bảo vệ một số quyền tự do, chẳng hạn như quyền biểu đạt, không bị tra tấn và tiếp cận nền dân chủ. Tất nhiên, những lựa chọn này bị hạn chế tùy thuộc vào các vị trí xã hội như chủng tộc, giai cấp và giới tính, nhưng nói chung, quyền con người bảo vệ các nguyên lý cơ bản khiến cuộc sống của con người trở nên đáng sống. Quyền động vật nhằm mục đích làm điều gì đó tương tự, chỉ dành cho động vật phi con người.
Quyền động vật là gì?
Quyền động vật đối lập trực tiếp với việc khai thác động vật, bao gồm cả động vật được con người sử dụng vì nhiều lý do, có thể là để chế biến thực phẩm, làm vật thí nghiệm hoặc thậm chí là vật nuôi. Quyền động vật cũng có thể bị vi phạm khi con người phá hủy môi trường sống của chúng. Điều này tác động tiêu cực đến khả năng của động vật để có cuộc sống trọn vẹn theo lựa chọn của chúng.
Vai trò của động vật
Trong hệ sinh thái tự nhiên hay trong đời sống xã hội, động vật đều đóng một vai trò vô cùng quan trọng, có vai trò cân bằng sinh thái và là nguồn lương thực, thực phẩm tuyệt vời cho con người.
Vai trò của động vật
Một trong những vai trò quan trọng nhất của động vật là làm thực phẩm cho con người. Theo Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc (FAO), khoảng 40% lượng thực phẩm toàn cầu được cung cấp bởi động vật, bao gồm thịt, sữa, trứng, mật ong và các sản phẩm chế biến. Động vật cũng cung cấp nguồn protein, vitamin, khoáng chất và các chất dinh dưỡng khác thiết yếu cho sức khỏe con người.
Động vật không chỉ làm thực phẩm, mà còn là nguồn cung cấp nhiều sản phẩm khác có giá trị cho con người. Ví dụ, da, lông, len, tơ và sừng của động vật được sử dụng để sản xuất quần áo, giày dép, túi xách, đồ trang sức và nhiều vật dụng khác. Một số loại động vật như ngựa, lừa, voi hay chó cũng được nuôi để làm phương tiện di chuyển, kéo cày, chở hàng hoặc giúp đỡ người khuyết tật. Động vật cũng là nguồn thuốc quý cho nhiều bệnh tật của con người. Ví dụ, insulin được chiết xuất từ tuyến tụy của lợn và bò để điều trị bệnh tiểu đường; heparin được chiết xuất từ gan của lợn để ngăn ngừa đông máu; hoặc gelatin được chiết xuất từ xương và da của động vật để sản xuất viên nang thuốc.
Ngoài ra động vật còn có một vài vai trò quan trọng khác, điển hình là bạn đồng hành của con người,...
Động vật có quyền không?
Rất ít quốc gia đưa quyền động vật vào luật. Tuy nhiên, Hoa Kỳ và Vương quốc Anh có một số biện pháp bảo vệ và chính sách cơ bản về cách đối xử với động vật.
Quyền động vật có từ bao giờ?
Đối xử nhân đạo với động vật đã từng được đề cập bởi các triết gia Hy Lạp và La Mã cổ đại. Những người theo chủ nghĩa Pythagore và Platon mới đã từng kêu gọi tôn trọng lợi ích của động vật, bởi họ tin rằng có sự luân hồi (linh hồn) giữa người và động vật. Aristotle trong các tác phẩm của mình đã nhiều lần nhấn mạnh rằng, động vật sống có những lợi ích của chúng, ông cũng cho rằng, tự nhiên tạo ra tất cả động vật nhằm phục vụ lợi ích của con người trong cuốn Chính trị luận. Các quan điểm này đã thúc đẩy cuộc tranh luận về sự tôn trọng quyền lợi của động vật trên thế giới, khiến nó gần như biến mất trong một thời kỳ. Tính đến cuối thế kỷ XX, trên thế giới chỉ có số lượng rất ít các khảo cứu triết học và quy định vấn đề phúc lợi của động vật.
Aristotle - Nhà triết học và bác học bảo vệ động vật trong tác phẩm của mình
Tuy nhiên, quan niệm này dần không còn đúng vào năm 1972, khi cuốn sách Giải phóng động vật của Peter Singer được xuất bản. Đây được xem là khởi đầu của phong trào đấu tranh giành quyền của động vật hiện đại. Cuốn sách của Peter Singer được xem là một trong những văn kiện nền tảng của phong trào và khẳng định quyền lợi của con người và cũng như quyền lợi của động vật.
Peter Singer - Nhà triết gia, tác giả cuốn sách Giải phóng động vật
Dự luật Phúc lợi Vương quốc Anh
Vào năm 2021, Hạ viện Vương quốc Anh đã giới thiệu Dự luật Phúc lợi Động vật. Nếu được thông qua, dự luật này sẽ quy định thành luật rằng trên thực tế, động vật là sinh vật có tri giác và chúng xứng đáng được đối xử nhân đạo dưới bàn tay của con người. Mặc dù luật này không trao cho động vật quyền tự chủ hoàn toàn, nhưng nó sẽ là một bước ngoặt trong phong trào bảo vệ động vật - chính thức công nhận khả năng cảm nhận và chịu đựng của chúng, đồng thời phân biệt chúng với những vật vô tri vô giác.
Bảo vệ động vật
Luật Phúc lợi động vật Hoa Kỳ
Năm 1966, Hoa Kỳ thông qua Luật Phúc lợi động vật. Mặc dù đây là luật liên bang lớn nhất đề cập đến việc đối xử với động vật cho đến nay, nhưng phạm vi của nó khá hẹp - luật không áp dụng với nhiều loài, bao gồm cả động vật nuôi. Luật ban hành một số chính sách cơ bản cho việc bán, vận chuyển và khai thác chó, mèo, thỏ, linh trưởng, chuột lang và chuột đồng. Nó cũng bảo vệ phúc lợi tâm lý của động vật được sử dụng trong các thí nghiệm trong phòng thí nghiệm và nghiêm cấm các hành vi bạo lực như chọi chó và chọi gà. Một lần nữa, luật này không công nhận quyền và quyền tự chủ của động vật—hoặc thậm chí khả năng cảm nhận nỗi đau và sự chịu đựng của chúng—nhưng luật này dành cho động vật phi con người một số biện pháp bảo vệ phúc lợi cơ bản .
Bảo vệ động vật
Quyền động vật ở Tây Ban Nha
Quyền động vật ở Tây Ban Nha
Ngày 25/6/2008, Tây Ban Nha đã thêm một cột mốc lịch sử khi trở thành quốc gia đầu tiên công nhận quyền của loài linh trưởng giống người bằng việc xác lập một khuôn khổ pháp luật toàn diện để bảo vệ chúng, trong đó quy định mọi hành động giết hại (trừ trường hợp để tự vệ), tra tấn, giam giữ loài linh trưởng này đều là bị coi bất hợp pháp. Sự công nhận này không chỉ mang đến một ý nghĩa quan trọng mà còn thúc đẩy việc bảo vệ môi trường tự nhiên và nâng cao nhận thức của mọi người về tầm quan trọng của việc bảo vệ loài linh trưởng giống người nói riêng và động vật nói chung.
Một số ví dụ về quyền động vật
Ví dụ về quyền động vật
Mặc dù hiện có một số luật hiện hành ở Vương quốc Anh hoặc Hoa Kỳ công nhận hoặc bảo vệ quyền của động vật được hưởng cuộc sống không có sự can thiệp của con người, nhưng sau đây là danh sách các ví dụ về quyền của động vật mà một ngày nào đó có thể được ban hành:
- Động vật có thể không được sử dụng làm thực phẩm.
- Động vật có thể không bị săn bắn.
- Môi trường sống của động vật phải được bảo vệ để cho phép chúng sống theo lựa chọn của chúng.
- Động vật có thể không được nhân giống.
Sự khác biệt giữa phúc lợi động vật và quyền động vật
Khái niệm về quyền của động vật dựa trên ý tưởng rằng con người không nên sử dụng động vật vì bất kỳ lý do gì và quyền của động vật phải bảo vệ lợi ích của chúng giống như cách mà quyền con người bảo vệ con người. Mặt khác, phúc lợi động vật là một tập hợp các hoạt động được thiết kế để chi phối việc đối xử với động vật của con người, cho dù là để làm thức ăn, nghiên cứu hay giải trí.
Lợi ích và tác hại của quyền động vật
Ý tưởng trao quyền cho động vật có xu hướng gây tranh cãi, do cách các sản phẩm từ động vật được đưa vào xã hội chẳng hạn như Hoa Kỳ. Một số người, bao gồm cả các nhà hoạt động vì động vật, tin vào cách tiếp cận "được ăn cả ngã về không", trong đó quyền của động vật phải được tôn trọng một cách hợp pháp và động vật hoàn toàn không bị bóc lột. Ở một sắc thái ngược lại là những người có kế sinh nhai phụ thuộc vào các ngành công nghiệp dựa trên động vật. Dưới đây là một số lập luận ủng hộ và phản đối quyền động vật.
Lập luận ủng hộ quyền động vật
Nếu quyền của động vật được công nhận, các ngành công nghiệp khai thác động vật sẽ biến mất, cũng như hàng loạt các vấn đề môi trường mà chúng gây ra, bao gồm ô nhiễm nước, ô nhiễm không khí, khí thải nhà kính và nạn phá rừng.
Ngừng sử dụng rộng rãi động vật cũng sẽ loại bỏ và phủ nhận sự lựa chọn mà ngành công nghiệp động vật duy trì. Nỗi đau về thể chất và tinh thần mà động vật phải chịu đựng ở những nơi như trang trại của nhà máy đã đạt đến mức mà nhiều người coi là không thể chấp nhận được . Động vật bị con người cắt xẻo theo nhiều cách khác nhau, bao gồm thiến, cạo lông và cắt bỏ các bộ phận cơ thể khác nhau, thường là không sử dụng thuốc mê.
Động vật bị sử dụng làm thức ăn
“ Nhiều loài không bao giờ nhìn thấy ngoài trời ngoại trừ trên đường đến lò mổ.
Như tên gọi, các cơ sở nuôi dưỡng động vật tập trung (CAFO) nhốt một số lượng lớn động vật trong điều kiện chật chội, thường buộc động vật phải đứng vĩnh viễn trong chất thải của chính chúng. Nhiều loài — bao gồm gà, bò và lợn — không bao giờ nhìn thấy ngoài trời trừ khi chúng đang trên đường đến lò mổ. Công nhận quyền của động vật sẽ đòi hỏi phải chấm dứt việc ngược đãi này mãi mãi.
Lập luận chống lại quyền động vật
Hầu hết các lập luận chống lại quyền động vật có thể bắt nguồn từ tiền, bởi vì khai thác động vật là loại làm ăn lớn. Nhà máy chăn nuôi các sản phẩm động vật là một ngành công nghiệp trị giá hàng tỷ đô la. JBS, công ty đóng gói thịt lớn nhất thế giới, đã công bố doanh thu 9 tỷ USD chỉ riêng trong quý 3 năm 2020.
Một ngành công nghiệp ít được biết đến hơn nhưng cũng rất lớn đó là ngành cung cấp động vật cho các phòng thí nghiệm. Thị trường Mỹ dành cho chuột nhắt thí nghiệm (loại chuột ít phổ biến hơn nhiều so với chuột nhà thí nghiệm) được định giá hơn 412 triệu đô la vào năm 2016. Các nhà sản xuất động vật và sản phẩm động vật công nghiệp lớn có đủ ảnh hưởng chính trị để tác động đến luật pháp - bao gồm cả việc thông qua luật quy định các điều kiện trang trại bất hợp pháp - và được hưởng lợi từ các khoản trợ cấp của chính phủ.
Sử dụng chuột làm thí nghiệm
Nhiều người phụ thuộc vào việc khai thác động vật để làm việc. Tại các trang trại của nhà máy, tương đối ít người có thể quản lý đàn gia súc hoặc đàn gia súc lớn mà nhờ vào cơ giới hóa và các kỹ thuật canh tác công nghiệp khác. Tiếc rằng, công việc trong các cơ sở đóng gói thịt công nghiệp cũng được biết đến là một trong những công việc nguy hiểm nhất ở Hoa Kỳ. Những nông dân nhỏ hơn đến từ các gia đình nông dân nhiều thế hệ phụ thuộc trực tiếp hơn vào việc sử dụng động vật để kiếm sống và có xu hướng tuân theo các tiêu chuẩn phúc lợi một cách thận trọng hơn. Tuy nhiên, các trang trại nhỏ hơn đã giảm số lượng do sự gia tăng của các trang trại công nghiệp mà họ thường không thể cạnh tranh được.
Mặc dù mọi người có thể mất tiền hoặc mất việc làm trong quá trình chuyển đổi sang các sản phẩm thay thế động vật, nhưng các công việc mới có thể được tạo ra từ lĩnh vực protein thay thế và các ngành công nghiệp dựa trên thực vật khác.
Phong trào quyền động vật bắt đầu ở Mỹ từ khi nào?
Phong trào quyền động vật hiện đại ở Hoa Kỳ bao gồm hàng nghìn cá nhân và vô số tổ chức ủng hộ động vật theo nhiều cách khác nhau - từ vận động hành lang các nhà lập pháp để ủng hộ luật về quyền động vật, đến giải cứu động vật khỏi các tình huống ngược đãi và bỏ mặc. Trong khi nhiều cá nhân trong suốt lịch sử đã tin tưởng và đấu tranh cho quyền động vật, chúng ta có thể tìm hiểu phong trào bảo vệ quyền động vật hiện đại có trụ sở tại Hoa Kỳ. Họ đã thành lập Hiệp hội Phòng chống đối xử tàn ác với động vật Hoa Kỳ (ASPCA) vào năm 1866. Người sáng lập nhóm, Henry Burgh, tin rằng động vật "có quyền được đối xử tử tế và tôn trọng dưới bàn tay của con người và phải được pháp luật bảo vệ". Tổ chức đã làm việc với chính quyền Thành phố New York để thông qua và thực thi luật chống đối xử tàn ác nhằm ngăn chặn việc lạm dụng ngựa kéo và cung cấp dịch vụ chăm sóc cho những con ngựa bị thương. Kể từ đó, ASPCA đã mở rộng hoạt động vận động của mình đối với các loài động vật phi con người khác nhau - bao gồm cả vật nuôi - và nhiều nhóm bảo vệ động vật khác đã xuất hiện, cả ở địa phương và trên toàn quốc. Hiện tại, có hơn 40.000 tổ chức phi lợi nhuận được xác định là các nhóm vì động vật ở Hoa Kỳ.
Hiệp hội Phòng chống đối xử tàn ác với động vật Hoa Kỳ (ASPCA)
Tại sao quyền động vật lại quan trọng?
Quyền của động vật rất quan trọng vì chúng đại diện cho các niềm tin chống lại những giả định không chính xác nhưng đã tồn tại từ lâu rằng động vật không hơn gì những cỗ máy không có trí óc—niềm tin được nhà triết học phương Tây Rene Descartes phổ cập vào thế kỷ 17. Nhận thức về động vật là những sinh vật không biết suy nghĩ, vô cảm đã biện minh cho việc sử dụng chúng cho những ham muốn của con người, dẫn đến thế giới ngày nay - nơi động vật có vú được nuôi nhiều hơn động vật hoang dã và phần lớn những động vật được nuôi này buộc phải chịu đựng những điều kiện khắc nghiệt trong các trang trại của nhà máy.
“ Động vật có vú được nuôi nhiều hơn những loài trong tự nhiên.
Nhưng khoa học ngày càng rõ ràng: Những con vật chúng ta ăn (lợn, gà, bò), những con vật chúng ta sử dụng trong phòng thí nghiệm (chuột), những con vật cung cấp quần áo cho chúng ta và những con vật mà chúng ta cưỡi trên lưng đều đã được phát hiện là sở hữu sự phức tạp về nhận thức, cảm xúc và sự tinh tế tổng thể hơn những gì người ta vẫn tin từ lâu. Sự phức tạp này khiến động vật không chỉ dễ bị tổn thương về thể xác mà còn chịu những tác động tâm lý do sự từ chối các lựa chọn theo thói quen gây ra. Nhận thức về sự khuất phục của chính chúng hình thành đủ lý do để suy nghĩ lại về cách đối xử với động vật ở các xã hội phương Tây.
Động vật cũng sở hữu sự phức tạp về nhận thức, cảm xúc và sự tinh tế
Hậu quả của quyền động vật
Hiện nay, luật pháp ở Hoa Kỳ và Vương quốc Anh đang hướng tới việc bảo vệ động vật khỏi sự tàn ác, chứ không cho chúng quyền tự do lựa chọn giống như con người. (Ngay cả những luật này cũng rất thiếu sót vì chúng không bảo vệ được vật nuôi và động vật thí nghiệm.) Tuy nhiên, phong trào bảo vệ quyền động vật vẫn có thể gây ra những hậu quả trong thực tế. Những lời kêu gọi giải phóng động vật khỏi những nơi như trang trại của nhà máy có thể nâng cao nhận thức của người dân về điều kiện sống tồi tệ và vi phạm phúc lợi mà những cơ sở này vẫn tồn tại, đôi khi dẫn đến sự bảo vệ mạnh mẽ hơn, tiêu chuẩn phúc lợi cao hơn và giảm nhu cầu của người tiêu dùng. Mỗi kết quả này đều mang lại hậu quả kinh tế cho người sản xuất, vì thông thường các trang trại công nghiệp sẽ tốn kém hơn để cung cấp điều kiện sống tốt hơn như nhiều không gian hơn hoặc sử dụng ít hormone tăng trưởng hơn, nhưng điều này có thể dẫn đến năng suất sản xuất thấp hơn.
Đấu tranh bảo vệ quyền động vật
Tất nhiên, nếu phong trào bảo vệ quyền động vật đạt được mục tiêu của mình , xã hội sẽ khác nhiều so với ngày nay. Nếu mọi người tiêu thụ nhiều nguồn protein thay thế hơn, chẳng hạn như thịt có nguồn gốc từ thực vật hoặc được nuôi trong phòng thí nghiệm, thì môi trường toàn cầu sẽ ít bị ảnh hưởng hơn. Quần áo sẽ không được làm bằng da hoặc các sản phẩm từ động vật khác; mà làm từ các nguồn thay thế, chẳng hạn như da dứa được tạo ra từ phế phẩm của ngành công nghiệp dứa, có thể thay thế các xưởng da độc hại. Ngành công nghiệp lông thú ngày càng bị tẩy chay, các nhãn hiệu thời trang từ chối lông thú để ủng hộ chất liệu giả. Các hệ sinh thái đại dương sẽ có thể phục hồi, bổ sung quần thể cá và môi trường sống dưới đáy biển. Ngày nay, chúng bị thiêu rụi bởi hoạt động đánh bắt bằng lưới kéo đáy, dẫn đến việc san hô hàng nghìn năm tuổi có thể bị cắt sạch .
Chúng ta có thể làm gì để bênh vực cho động vật?
Một thế giới trong đó động vật không bị con người bóc lột dường như vẫn còn rất xa vời, nhưng chúng ta có thể đưa ra những lựa chọn để tạo ra một thế giới văn minh hơn cho động vật mỗi ngày. Chúng ta có thể bắt đầu bằng cách loại bỏ động vật khỏi bữa ăn của mình để ủng hộ các lựa chọn thay thế bằng thực vật - một lựa chọn thừa nhận động vật là sinh vật có tri giác đúng như bản chất của chúng chứ không phải sản phẩm để tiêu dùng.
Bảo vệ động vật
Khi chúng ta cùng chung tay, chúng ta cũng có thể đấu tranh để bảo vệ tốt hơn cho động vật ở Hoa Kỳ và trên toàn thế giới. Có một phong trào mạnh mẽ để buộc các tập đoàn phải chịu trách nhiệm giải trình và chấm dứt sự tàn ác của hoạt động chăn nuôi công nghiệp—một ngành gây ra vô số nỗi đau cho hàng tỷ động vật. Nếu bạn muốn giúp chấm dứt sự chịu đựng này và lan tỏa lòng trắc ẩn đối với động vật, hãy tham gia cộng đồng các nhà hoạt động vì động vật trực tuyến của chúng tôi và hành động.
Vấn đề quyền động vật ở Việt Nam
Mặc dù là một trong những nước có đa dạng sinh học cao nhất thế giới nhưng đáng buồn là nước ta có điểm xếp hạng bảo vệ động vật cực kỳ thấp. Ở Việt Nam, đã tồn tại nhiều hình ảnh ghi lại cảnh động vật (như khỉ, chó, lợn, trâu…) bị hành hạ một cách tàn nhẫn, những việc làm mà ai xem xong cũng rợn người và thật đáng buồn, chúng vẫn đang tiếp diễn ở đất nước ta.
Hoạt động khai thác động vật trái phép
Nghị định 14/2021/NĐ-CP được ban hành vào năm 2021 thu hút được nhiều sự quan tâm khi đặt mức phạt từ lên tới 3 triệu đồng cho hành vi ngược đãi vật nuôi. Khi giết mổ tập trung, nếu đánh đập vật nuôi hoặc không gây ngất trước khi giết vật nuôi có thể bị xử phạt vi phạm hành chính với mức phạt tiền thấp nhất là 3 triệu đồng.
Chính phủ Việt Nam từ lâu đã quan tâm và bảo vệ động vật có nguy cơ tuyệt chủng. Nhiều văn bản quy phạm pháp luật như Luật Bảo vệ phát triển rừng (2004), Luật Đa dạng sinh học (2008),... đã được ban hành nhằm cấm săn bắt, giết, mua bán trái phép động, nuôi, nhốt động vật,...
Tại Việt Nam, đâu đó vẫn tồn tại những cá nhân hết lòng vì động vật. Sự quan tâm tới động vật đã được thể hiện rõ khi mà những năm trở lại đây, sự phát triển của mạng xã hội đem những vấn đề này lại gần hơn. Đơn cử là việc Thảo Cầm Viên 156 tuổi thành công trong việc gây quỹ trong thời kỳ khó khăn của đại dịch. Tin tức của các nhóm liên quan đến động vật cũng đã tạo hiệu ứng rộng rãi làm cho chó mèo bỏ hoang được người ta quan tâm nhiều hơn.
Quan tâm tới động vật
Đôi khi chính thái độ nhỏ trong cuộc sống hằng ngày cũng có thể mang lại một cuộc sống tốt hơn cho những loài động vật. Không chỉ là vật nuôi hằng ngày mà còn cả gia súc và gia cầm.
