Động cơ xe máy có tiếng kêu bất thường, nguyên nhân, phương pháp phán đoán và loại trừ - Hùng Lê

1. Biểu hiện động cơ xe máy kêu bất thường

Trong trường hợp tình trạng kỹ thuật của động cơ tốt xe máy ở trạng thái chạy không tải thì ta chỉ có thể nghe thấy tiếng "tu tu" rất đều. Khi vận hành với tốc độ trung bình, âm thanh đều mà trong. Còn khi tăng tốc thì có thể phát ra tiếng “tu tu" rất to. Ngoài những âm thanh kể trên nếu trong quá trình động cơ vận hành nếu có kèm theo tiếng ồn khác thì chứng tỏ đã xảy ra sự cố. Và chúng được gọi là sự cố động cơ xe máy kêu bất thường.

2. Nguyên nhân khiến động xe máy cơ kêu bất thường

Những người thợ lành nghề có nhiều năm kinh nghiệm thường dựa vào trực quan để phân tích nguyên nhân dấu hiệu khiến cho động cơ xe máy kêu bất thường

•  Tiếng nổ lách cách là tiếng va đập của kim loại, có thể phát ra tiếng kêu chói tai. Các nguyên nhân có thể do: góc đánh lửa sớm quá rộng, buồng đốt tích nhiều muội than, giá trị nhiệt của bugi quá thấp, sử dụng xăng có chỉ số octane thấp gây ra hiện tượng cháy kích nổ,... đều có thể phát ra tiếng nổ lách cách.

• Tiếng va đập có thể là do một số linh kiện vận hành do khe hở mài mòn bình thường quá lớn, đồng thời vượt quá giới hạn cho phép. Ví dụ: khe hở giữa phần thân dưới của pít tông với thành xi lanh vượt quá giới hạn mà gây tiếng va đập, khe hở giữa thanh truyền và cổ trục khuỷu quá lớn mà gây tiếng va đập.
• Các linh kiện cố định do siết cố định không tốt mà gây tiếng va đập. Ví dụ, khi miệng vòng găng pít tông xoay đến vị trí miệng nạp, xả khí của xi lanh thì phát ra tiếng va đập.

3. Phương pháp phán đoán và loại trừ

3.1 Đặc trưng của phương pháp phán đoán và loại trừ

Hiện nay phương pháp phán đoán động cơ có tiếng kêu bất thường vẫn là dựa theo kinh nghiệm, dựa theo âm thanh mà tai nghe được, cho nên cần phải có kinh nghiệm thực tiễn thì mới có thể nắm vững. Chỉ cần trong quá trình thực tiễn phải tập trung phân tích các sự cố gây tiếng kêu bất thường thì có thể tìm ra được quy luật, nắm bắt được đặc điểm của sự cố thì cho dù kinh nghiệm thực tiễn có ít cũng hoàn toàn có thể phán đoán được. Đặc điểm của sự cố động cơ kêu bất thường đó là, khe hở liên kết giữa các linh kiện càng to thì phát ra tiếng kêu càng lớn, đồng thời còn tùy thuộc vào hình dạng, kích thước và tần suất dao động của linh kiện phát ra tiếng kêu mà có sự khác biệt.Ví dụ:
+ Các linh kiện nhỏ va vào nhau thì âm thanh trong
+ Các linh kiện lớn va vào nhau thì âm thanh nặng
+ Các linh kiện cứng, mềm va vào nhau thì âm thanh rè.

Suy ra: đặc điểm khác biệt của các âm sắc, âm điệu này chính là cơ sở để phán đoán linh kiện xảy ra sự cố.

Lưu ý: Phán đoán sự cố động cơ kêu bất thường còn phải xem xét đến các đặc điểm khác nhau giữa động cơ mới và cũ.

• Với động cơ mới thông thường tình trạng kỹ thuật tương đối tốt, trong quá trình vận hành thường không có tạp âm. Nếu do nguyên nhân nào đó mà phát ra tiếng kêu bất thường, mà tiếng kêu lại to và rõ thì rất dễ phân tích và phán đoán, đồng thời có thể trực tiếp tìm ra nguyên nhân tương đối chuẩn xác.
• Với động cơ cũ thì do quá trình mài mòn bình thường, khe hở giữa các linh kiện vận hành đều không thể giữ được khe hở chuẩn như xe mới, tình trạng kỹ thuật cũng xấu đi, cho nên trong lúc động cơ vận hành không thể tránh khỏi phát ra tiếng kêu lạ hoặc phát ra tiếng ồn rất to. Trong trạng thái này thì việc phán đoán nguyên nhân của sự cố tương đối khó.

3.2 Trình tự phán đoán

Thông thường việc phán đoán nguyên nhân dẫn đến động cơ kêu bất thường trên xe máy được tiến hành như sau: 

• Nếu âm thanh chỉ phát ra trong lúc chạy không, sau khi tăng tốc thì biến mất, chứng tỏ âm thanh này không đáng nguy hại, có thể tạm thời không cần loại trừ, để đến thời điểm thích hợp rồi tiến hành sửa chữa.
• Nếu âm thanh xuất hiện khi tăng tốc hoặc giảm tốc động cơ, đồng thời vẫn tồn tại khi động cơ chạy với tốc độ cao thì phải lập tức phán đoán và loại trừ.
• Nếu trong quá trình vận hành bất ngờ động cơ phá ra tiếng kêu to bất thường thì phải lập tức dừng xe để sửa, nếu không sẽ làm hỏng lây sang các linh kiện khác.

(2) 
Hiện tượng: Khi động cơ chạy không tải tiếng kêu bình thường, khi chịu tải lớn thì phát ra tiếng “lạch tạch”, đó là do quá trình đốt cháy gây ra. Tức là hỗn hợp nhiên liệu có tốc độ đốt cháy rất nhanh trong xi lanh, trong thời gian rất ngắn tỏa ra một lượng lớn nhiệt lượng, khiến cho áp suất xi lanh tăng cao nhanh chóng. Thể khí cao áp này đập qua đập lại vào thành của buồng đốt, sóng nổ mạnh tác dụng lên pít tông, đầu xi lanh và thành xi lanh rồi phát ra tiếng nổ.

Phán đoán: Nguyên nhân phát ra tiếng nổ ở xe máy sử dụng thường xuyên có thể là do động cơ quá nóng, giá trị nhiệt của bugi quá thấp hoặc trong buồng đốt tích quá nhiều muội than. Khi khởi động động cơ, nếu cần khởi động có hiện tượng bật nảy thì chứng tỏ góc đánh lửa sớm quá rộng nên gây ra tiếng nổ. Nếu dùng xăng để quá lâu khiến cho động cơ phát nổ thì có thể là do xăng biến chất hoặc có chỉ số octane quá thấp.

(3) 
Hiện tượng: Khi động cơ chạy không tải, động cơ phát ra tiếng "két két" vang và có tiết tấu, sau khi tăng tốc thì âm thanh biến mát. Khi đang chạy ở tốc độ cao bỗng giảm đột ngột để thử, tức giảm ga nhanh một lát thì liên tục phát ra tiếng "leng keng, nhưng ngay sau đó lại chuyển thành tiếng gỗ có nhịp điệu của linh kiện bằng kim loại.

Phán đoán: Lúc này phải dùng đầu tua vít chống vào khoảng giữa và phía trên của xi lanh, tay cầm để sát vào tai để nghe, âm thanh nghe được rất rõ, chứng tỏ khe hở liên kết giữa chốt pít tông với vòng đệm đầu nhỏ thanh truyền quá lớn, hoặc khe hở liên kết giữa chốt pít tông với vấu chốt pít tông quá lớn, khi pít tông chuyển động lên xuống sẽ va đập theo chiều hướng tâm, phát ra tiếng "két két" trong và có tiết tấu.

(4)
Hiện tượng: Khi động cơ chạy không tải phát ra tiếng “lạch tạch, khi hơi tăng tốc thì âm thanh biến mất. Sau khi nhiệt độ làm việc tăng dần và duy trì ổn định thì âm thanh cũng giảm dần hoặc biến mất. Nguyên nhân chính gây ra tiếng kêu bất thường này là do dầu bôi trơn động cơ xăng trong nhiên liệu quá ít, khiến cho việc bôi trơn không tốt, hoặc khe hở giữa pít tông với xi lanh quá lớn (động cơ xe mô tô phân khối nhỏ JL- CJ50 lớn hơn 0,15mm).

Phán đoán: Ta tháo bugi, đổ một ít dầu bôi trơn động cơ xăng vào trong xi lanh, sau đó khởi động động cơ, tiếng kêu bất thường biến mất hoặc yếu dần. Nhưng sau khi đốt cháy hết dầu bôi trơn động cơ xăng thì tiếng kêu lại xuất hiện, điều này chứng tỏ tiếng kêu phát ra do khe hở giữa pít tông với xi lanh quá lớn. Nếu tăng nhiệt độ làm việc của động cơ mà tiếng kêu biến mất thì chứng tỏ mức độ mài mòn không nghiêm trọng, động cơ vẫn có thể sử dụng tiếp một thời gian, nhưng phải tăng thêm tỉ lệ dầu bôi trơn động cơ xăng trong nhiên liệu cho phù hợp. Nếu sau khi đổ dầu bôi trơn mà tiếng kêu không thay đổi nhiều thì phải thay pít tông to hơn.

(5)
Hiện tượng: Khi làm việc động cơ phát ra tiếng "lạch tạch" nhỏ, khi chạy không thì biến mất hoặc yếu đi. Khi bất ngờ tăng ga thì âm thanh và độ rung đều tăng rõ rệt. Đó là do ổ bi dài ở đầu to thanh truyền hoặc chốt khuỷu bị mài mòn nghiêm trọng.

Phán đoán: Khi phán đoán, có thể tháo xi lanh rồi kéo về trước, ra sau hoặc gạt thanh truyền sang hai bên. Khi kéo nếu cảm thấy rõ có khe hở hướng trục thì phải đo độ dao động ở đầu nhỏ thanh truyền. Nếu lớn hơn 1,5mm thì chứng tỏ bị mài mòn nghiêm trọng, phải thay cái mới.

(6)
Hiện tượng: Khi động cơ hoạt động phát ra tiếng "phịch phịch" nhỏ, nếu chạm tua vít vào bugi rồi tập trung lắng nghe thì thấy âm thanh rất trong.

Phán đoán: Âm thanh này có thể là do vòng găng pít tông bị gãy, lực đàn hồi của vòng găng pít tông không đủ, vòng găng pít tông bị dính chặt hoặc khe hở bên, khe hở sau quá lớn,... làm cho hơi xì ra rất nhanh, phà vào hộp trục khuỷu rồi phát ra tiếng kêu.

(7)
Hiện tượng: Khi xe XF250 chạy với tốc độ vừa thì phát ra tiếng "lạch tạch", khi chạy không hoặc chạy với tốc độ cao thì âm thanh giảm hoặc biến mất.

Phán đoán: Đó là do khe hở van tiết lưu của bộ chế quá lớn, khi động cơ nạp khí, luồng khí đập vào van tiết lưu, tạo ra sự rung động theo chiều hướng tâm mà phát ra tiếng kêu. Khi phán đoán có thể tháo bộ lọc không khí, nâng cao van tiết lưu, đồng thời dùng ngón tay để chống thì tiếng kêu biến mất. Nếu bỏ ngón tay ra tiếng kêu lại xuất hiện thì chứng tỏ nguyên nhân phát ra tiếng kêu là do van tiết lưu bị mài mòn nghiêm trọng, phải sửa hoặc thay cái mới.

(8) 
Hiện tượng: Đối với xe 4 kỳ dòng JL-JH70 và CJ750, trong mọi trường hợp vận hành đều phát ra tiếng kêu vừa ngắn vừa chói tai.

Phán đoán: Đó là do một số linh kiện (như trục cam phân khí, thanh đẩy cần xupap, vòng đệm sau trục cam) trong hệ thống van bị mài mòn nghiêm trọng, khe hở to ra, hoặc lò xo xupap bị gãy mà phát ra tiếng kêu. Nếu vì khe hở van to ra mà phát ra tiếng kêu thì có thể điều chỉnh lại khe hở van. Còn do các nguyên nhân khác thì phải thay cái mới.

Tác giả bài viết
Hùng Lê