Các kiểu trồng lan chung nhất - Nguyễn Công Nghiệp

Hiện nay, ở thành phố Hồ Chí Minh có 3 cách trồng hoa lan chính :

1 - Trồng treo.

2 - Trồng trên thân cây.

3 - Trồng trong chậu.

Ta thử phân tích những điều kiện thuận lợi và khó khăn của 3 cách trồng nói trên, để tự chọn một cách trồng hữu hiệu nhất.

1 Trồng treo

Đây là cách trồng tương đối mới và táo bạo vì cây lan chỉ treo lủng lẳng bằng một sợi dây cột dính vào thân.

Trồng hoa lan treo có ưu điểm là: loại bỏ được các mầm bệnh gây ra do các rêu xanh bám trên thành chậu; rễ không bao giờ bị thối do úng nước, không tổn chậu và môi trường trồng (than, gạch, dớn...)

Tuy nhiên cách trồng treo có nhược điểm là: số lượng phân bón sử dụng trong mỗi lần tưới rất tốn kém; điều kiện trồng phải luôn luôn có ẩm độ cao và tương đối ổn định nếu không cây sẽ bị chuồn lá; chỉ áp dụng cho các loại lan độc trụ, cụ thể như Vanda, Ascocentrum, Ascocenda. 
Cách trồng treo chỉ áp dụng ở những nơi nào có độ thông gió kém và ẩm độ cao, dễ bị mầm bệnh tác hại.

2 Trồng trên thân cây

Có 2 cách trồng: trên thân cây sống và thân cây chết.

2.1 Trồng trên thân cây sống

Chỉ áp dụng những nơi công cộng hơn là gia đình, có tính cách sưu tập hơn là thẩm mỹ, ví dụ như vườn bách thảo, các vườn hoa. Mục đích của cách trồng này nhằm dựng lại một khung cảnh thiên nhiên thu hẹp, vì thế số lượng giống phải nhiều và rất khó làm nổi bật vẻ đẹp của lan. Chú ý: không phải loại cây nào lan cũng có thể sống và phát triển tốt được. lon gai

Ở thành phố ta có thể dùng các lại cây sau để trồng lan :

- Cây trai còn gọi là giá ti giả (Berrya mollis).

- Cây sao (Hopea odorata).

- Cây me chua (Tamarindus indica).

- Cây vú sữa (Chrysophyllum cainito)

- Cây vừng (Careya arborea), 

* Cách trồng này cần chú ý đến giờ chiếu sáng đối với điểm trồng lan, vì tán cây tự nhiên che khuất thân.

2.2 Trồng trên thân cây chết

Đây là cách trồng nên khuyến khích vì mật độ trồng cao, cây phát triển nhanh, ít bị bệnh.

Vú sữa là loại cây được ưa chuộng nhất để thực hiện cách trồng này.

Kết quả theo dõi trong 4 năm cho thấy, tỷ lệ phát triển giữa cách trồng trên thân cây gấp 1,5 lần cách trồng trong chậu.

Vú sữa được cưa thành từng khúc 1,5m, có thể để cả nhánh được dựng đứng vào trong một cái chậu, giữ vững bằng lớp gạch vụn hoặc xi-măng đổ vào trong gốc.

Cách này giống như cách trồng lan trên cây sống, nhưng nhờ cây thấp nên có thể điều khiển độ che sáng thích hợp.

Lan được buộc chặt vào thân vú sữa. Mỗi góc vú sữa có thể trồng 20-30 cây lan. Khoảng 2 tuần đến 1 tháng rễ non sẽ bám chặt vào thân cây.

Cách này có ưu điểm là cây phát triển nhanh, ít bị mần bệnh làm thối rễ, mật độ trồng cao.

Khuyết điểm duy nhất là khó bán, khó chưng bày vì khách hàng rất ngại ngùng mua một cây lan trổ hoa bị đứt rễ do nhổ ra khỏi thân cây.

Phương pháp này được áp dụng cho nơi nào chưa có ý định trồng lan để kinh doanh ngay. Hiệu quả của phương pháp là tạo một số lượng giống lan nhanh nhất trong thời gian ngắn. Nếu phương pháp cấy mô hoa lan chưa là mục tiêu được sản xuất đại trà tại thành phố, thì phương pháp này giúp các nhà vườn tự tin cho sự phát triển vườn lan của mình. Phương pháp này áp dụng tốt nhất cho Dendrobium, Cattleya, Ascocenda.

3 Trồng trong chậu

Đây là cách trồng phổ biến trong thành phố vì cây lan có hoa có thể dễ dàng đem chưng bày trong phòng khách, đem bán, đem biếu mà không bị ảnh hưởng đến sự sinh trưởng của nó. mint péi guồ

3.1 Chọn loại chậu để trồng lan

Một chậu lý tưởng trồng lan có các đặc điểm sau:

- Kích thước vừa phải, thích hợp với tầm cỡ cây lan.

- Chất lượng của sét và độ nung của gạch sao cho chậu không bị đóng rêu.

- Chậu phải thật thoáng không úng nước.

- Miệng chậu không nên có gờ vì như thế rất khó gắn tỉ tơ để buộc chặt cây lan mới bám rễ.

- Có người khuyên không nên dùng chậu tráng men vì rễ khó bám vào thành chậu, nhưng thực tế với loại chậu này cây ít bị thối rễ và khi cần sang chậu, ít bị đứt rễ. Đây là vấn đề còn tranh luận.

+Chậu gỗ được sử dụng để trồng các loài lan đơn thân, gỗ được chọn phải giữ được ẩm tốt mà không bị mục các loại gỗ sao (Hopea odorata) sen (Shorea roxburghii), căm xe (Xylia xylocarpa) đặc biệt có cây sương giá (Vitex peduncularis) sử dụng 14 rất tốt để làm chậu loại này.m ost nol

+ Quả dừa khô để nguyên, tạo vài lỗ thoát nước ở đáy, được sử dụng như một chậu rất lý tưởng để trồng các giống Dendrobium lai.

3.2 Môi trường trồng (giá thể - compost)

Loại chất trồng được chọn tùy thuộc điều kiện ngoại cảnh, nhân lực, loài lan và qui mô sản xuất.

Các chất trồng được sử dụng hiện nay gồm than, gạch, dớn, xơ dừa, rễ lục bình, vỏ thông.

Các chất trồng của lan khác với đất để trồng cây. Các chất trồng này dùng để cải thiện độ ẩm và tác dụng cơ học hơn là cung cấp dinh dưỡng.

+ Than gỗ 

Được dùng với mục đích giữ ẩm. Than là một chất trồng tốt nhất vì không có mầm bệnh, không bị mục và có khả năng giữ nước, vì thế than sẽ hấp thụ dinh dưỡng qua quá trình bón phân và thải ra dần qua sức hút rất mạnh của rễ lan.

Than được dùng gở đây là loại than gỗ rừng Giồng, được nung thật chín. Tránh tuyệt đối dùng các loại than gỗ rừng sác (đước) vì hàm lượng NaCl trong than cao, dễ làm chết lan.

Trường Đại học Cần Thơ thử nghiệm trồng lan trên đất than bùn rừng Tràm, kết quả rất khả quan.

+ Gạch 

Gạch trồng lan tốt phải nung thật già, nhằm mục đích ngăn chặn rêu mọc. Gạch ngói tốt hơn gạch thẻ vì có độ cong nên chất trồng luôn luôn có độ thoáng thích hợp. Ngoài ra bề mặt rễ bám cũng rộng hơn; nên rễ không phải mọc chồng chất lên nhau, cây sẽ phát triển tốt hơn nhưng nhược điểm của gạch là nặng nên không thích hợp cho việc trồng bằng dây treo.

+ Dớn

Đây là dạng sợi của thân và rễ cây dương xi (Cybotium barometz) là một loại cây mọc nhiều ở các vùng thung lũng đồi núi Đà Lạt. Sở dĩ dớn được chọn vì không bao giờ đóng rêu nhưng hút ẩm tốt. Tuy nhiên, nếu chất trồng toàn dớn thì không có độ thoáng.

Có 2 loại dớn :

- Dớn sợi : là loại dớn già, hóa mộc. (Có dạng từng sợi được ưa chuộng để trồng lan ở thành phố).

- Dớn vụn : là phần còn lại của cây dớn sau khi đã

lấy loại dớn sợi. Loại dớn vụn là những phần non của thân cây dớn - loại này sử dụng trồng lan rất tốt ở vùng lạnh vì độ hút ẩm cao, thiếu thoáng khí, nên nhiệt độ trong chậu cao hơn bên ngoài, do đó dớn tạo một độ ẩm nhất định thuận lợi cho sự phát triển của rễ. Trái lại do điều kiện sinh thái ở thành phố có khác, nên các nhà vườn trồng lan tuyệt đối không nên dùng loại dớn vụn, vì nhiệt độ cao và ẩm độ thấp, nên phải tưới nước nhiều, dớn vụn bị bít dễ làm thối rễ lan. Ngoài ra, điều kiện nóng ẩm rất thuận lợi, cho một số loại côn trùng và nấm bệnh chọn dớn làm mục tiêu cắn phá.

+ Xơ dừa

Đây là chất trồng rất cần nếu sản xuất lan đại trà trên qui mô lớn.

Xơ dừa có khuyết điểm dễ mọc rêu, không thoáng, dễ mục, nhưng do số lượng nhiều và rất rẻ nên xơ dừa được trồng thành băng trên vạt tre. Nếu dùng xơ dừa trồng chậu phải hạn chế tưới nước. Tốt nhất là tạo điều kiện ẩm độ bên ngoài hơn là trong chậu. Đối với chất trồng này phải phun thuốc ngừa sâu bệnh thường xuyên. Tuy nhiên xơ dừa lại là môi trường rất tốt cho đa số các loài lan thuộc giống Dendrobium.

+ Rễ lục bình

Cậy lục bình sống lan tràn mạnh mẽ ở khắp ao hồ, sông rạch trong cả nước, nên rất dễ kiếm, thuận lợi trong việc nuôi trồng hoa lan. Rễ lục bình có độ hút ẩm cao, có nhiều đạm, giúp cây ra rễ và tăng trưởng rất mạnh trong thời gian đầu, nhưng dễ bị mục rã nên mắc các khuyết điểm như xơ dừa và dớn vụn.

+ Vỏ cây

Ở Việt Nam, có nhiều loại cây có vỏ để trồng lan rất tốt. Tuy nhiên, nên chọn loại cây nào có vỏ lâu mục, vì vỏ cây cũng thuộc một trong số những chất trồng mau hủy hoại.

Cây lan được trồng bằng vỏ cây thời gian đầu phát triển rất tốt. Sau 1 năm vỏ bị phân hủy thành mùn, gây úng nước, thối rễ và cũng là môi trường thích hợp cho sự xuất hiện một số loài sâu cắn phá rễ. Vì vậy với chất trồng bằng vỏ cây, cây lan phải được thay chậu luôn.

Trong các loại vỏ cây sau: vú sữa, sao, me, trai, thông... thì vỏ thông là loại vỏ cây được ưa chuộng nhất, vì vỏ thông có chứa resin nên có tính sát khuẩn cao, lâu mục, không đóng rêu, ít có mầm bệnh các nằm hại.

Vỏ thông có thể được lấy từ cây Thông 2 lá (Pinus merkusii) hoặc cây thông 3 lá (Pinus khasya) có nhiều ở Bảo Lộc và Đà Lạt.

Tuy nhiên vỏ thông cũng rất bí bít, nên cần có lớp than độn dưới đấy chậu cho thông thoáng.

3.3 Chuẩn bị vật liệu để trồng

+ Chậu : Nếu là chậu cũ, phải được tẩy sạch bằng bàn chải và xà phòng, phơi nắng để diệt rêu xanh và sau cùng ngâm chậu vào dung dịch thuốc ngừa nấm để phòng bệnh.

+ Cọc ti-tơ : Dùng để buộc chặt cây lan mới chiết Nhờ có ti-tơ, cây lan không lay động khi tưới nước, nên không làm gãy các rễ non.

+ Giống lan: Đối với loài lan da thân, muốn thành một cây chiết, phải có tối thiểu 3 tép và loài đơn thân phải có tối thiểu 3 rễ hay biểu hiện sắp mọc rễ. Tuy nhiên, điều này không cố định, tùy số lượng giống mà ta có vì cây chiết ít tép và ít rễ vẫn sống nhưng mọc yếu. Bởi lẽ các tép là các giả hành chứa những dưỡng chất cần thiết cho sự phát triển của chồi và rễ mới. Điều quan trọng đối với cây lan chiết không phải số lượng tép ít hay nhiều, mà ta phải chú ý trên căn hành của cây chiết còn mắt sống hay không. Do đó, dù một cây chiết có từ 1 đến 5 tép những trên căn hành các mắt đều chết thì cây chiết này không có giá trị bằng một cây chỉ có 1 tép thôi nhưng lại có mắt sống. Như vậy một cây lan chiết càng nhiều tép cây càng mọc mạnh và phải có tối thiểu một mắt sống trên căn hành cay chiết. Số lượng 3 tép là số lượng tối ưu vừa đảm bảo tốt cho sự phát triển của chồi mới, vừa không tăng phí giống nếu cần chiết nhiều cây con. Ta có thể dùng kéo cắt thành từng đoạn khoảng 3 tép trước khi chiết khoảng từ 2 đến 3 tháng. Khi các đoạn cắt mọc chồi non có rễ khoảng 1cm hay có biểu hiện sắp ra rễ thì đây là giai đoạn chiết cây tốt nhất. Mùa mưa chiết lan tốt hơn mùa nắng.




+ Dung dịch kích thích ra rễ:

Có thể dùng một số kích thích tố như AIA, AIB, ANA, 2, 4D. Ví dụ, dùng dung dịch của hãng Stewart với ANA có nồng độ 0,024%, Vitamin B1 0,09%. Một giọt hỗn hợp này pha với 4 lít nước là dung dịch lý tưởng để kích thích ra rễ và dưỡng cây lan mới chiết. Ta có thể tạm dùng : 2 phần nước vo gạo đậm (phần nước trong) và một phần nước trong của phần bánh dầu ngâm đã hết mùi hôi. Với dung dịch này ta phải trộn thêm thuốc ngừa nấm để phòng bệnh.

3.4 Cách trồng

Đối với các cây lan chiết, trước khi buộc vào thân ta phải cắt bỏ hết rễ hư thối và đừng ngại cắt bỏ những rễ quá dài dù các rễ này còn rất tốt, chỉ chừa lại 10cm đối với loài đa thân và quấn lại thật gọn đối với loài đơn thân. Sau đó, nhúng toàn bộ cây lan chiết vào dung dịch kích thích ra rễ trong 5 phút và cuối cùng cột chặt vào chậu.

Đối với loài đa thân, cây lan được buộc chặt vào chậu bởi một ti-tơ, tép già sát thành và tép non hướng vào trong chậu, vì loài này phát triển theo chiều ngang (với cách trồng này sẽ giảm bớt thời gian thay chậu). Trái lại, đối với loại đơn thân thì cây lan lại được đặt giữa chậu, vì loại cây này phát triển theo chiều đứng và có rễ to nên vị trí giữa chậu là vị trí thích hợp nhất cho sự phát triển đồng đều của hệ rễ.

Sau cùng chúng ta mang chậu lan treo vào vị trí thích hợp cho sự phát triển của cây chiết. Khoảng 30% nắng cho loài ưa sáng và 50% nắng cho loài ưa sáng hoàn toàn. Ngoài ra ẩm độ phải cao, tốt nhất phía dưới giàn lan chiết nên lập một hồ nước nhỏ nhằm có một độ ẩm thích hợp thông qua sự bốc hơi của mặt thoáng hồ.

Cần chú ý đối với cây lan mới chiết : không nên bỏ ngay chất trồng vào chậu vì dù khéo léo đến đâu, khi chiết, lan vẫn có một số rễ bị đứt hay bị thương. Những vết thương ở rễ này chưa thành sẹo, nếu ta bỏ ngay chất trồng vào chậu thì rễ các cây này sẽ bị thối do úng nước, dù chúng ta bỏ chất trồng thật thoáng đi nữa. Càng không thể không tưới nước vì một cây chiết hệ rễ bị đứt là vẫn thoát hơi nước bình thường. Do đó nếu cây lan chiết không được bồi hoàn đầy đủ số lượng nước bị mất thì các giả hành sẽ teo lại, cây sẽ mất sức và thậm chí có thể chết. Không thể giảm bớt sự thoát hơi nước của lan bằng cắt bỏ 1/2, 1/3 hay nguyên cả lá như một số thực vật thông thường khi giâm cành. Vì vậy phương pháp tốt nhất là, ta để chậu lan chiết không có chất trồng vào một nơi có độ ẩm cao để tạo ẩm độ cho lan. Nói một cách khác, tạo độ ẩm cho môi trường chung quanh thiết thực hơn là tạo độ ẩm cục bộ trong chậu.

Các chậu lan mới chiết được chăm sóc như các chậu lan thông thường. Khoảng 2 tuần đến 1 tháng cây lan chiết sẽ ra rễ và bám vào thành chậu. Khoảng 1 tháng nữa rễ sẽ mọc nhiều hơn và bám chắc vào thành chậu. Lúc này ta mới bắt đầu cho chất trồng vào chậu. Nói chung, người trồng lan phải có những động tác nhẹ nhàng, chiều chuộng và kiên nhẫn

Vanda


Dendrobium
 

Tác giả bài viết
Nguyễn Công Nghiệp