Phương pháp gieo hạt hoa lan- Nguyễn Công Nghiệp

1. Phương pháp nẩy mầm cộng sinh nấm

Hạt hoa lan không chứa anbumin và có một phôi chưa phân hóa vì thế sự nẩy mầm của hạt rất khó khăn trong điều kiện tự nhiên, tỷ lệ nẩy mầm rất thấp (khoảng 1 phần triệu) và thường xảy ra ở gốc cây mẹ. Noel Bernard (1904) là người đầu tiên nghiên cứu hiện tượng này và đã làm nẩy mầm hạt lan theo phương pháp bắt chước điều kiện tự nhiên với sự cộng sinh của nấm. Hiện nay phương pháp này ít được dùng đến vì quá cổ điển. Có nhiều cách khác nhau để gieo hạt theo phương pháp này. Chúng tôi giới thiệu ở đây nhằm mục đích giúp các nhà trồng lan nghiệp dư Việt Nam có thể gieo hạt thành công một số lan rừng Việt Nam có khả năng tái sinh mạnh như loài Ngọc điểm.

- Dùng dớn Cybotium cắt nhỏ, đặt vào chậu đem khử trùng trong lò hấp, sau đó chậu được cấy các loại năm thích ứng cho từng loại lan. Thời gian cho nấm bao phủ giá thể rất thay đổi, với chậu có dung dịch 1 lít phải mất thời gian 3 - 4 tuần cho nấm của Vanda, Oncidium, 4 - 5 tuần cho nấm của Odontoglossum, 6 - 7 tuần cho nấm của Cattleya. Giá thể dùng cho nấm của Paphiopedilum là Sphagnum và mạt gỗ không có mủ, và cần một thời gian từ 2 - 3 tháng. Gieo hạt lan lên nền đã nhiễm nấm và chụp lại bằng chuông thủy tinh có cổ cong, tưới nước đun sôi bằng dụng cụ khử trùng qua cổ cong này.

- Gieo hạt tại gốc cây mẹ trên một tấm giấy thấm, mảnh vải bố, len, hoặc gạch nhỏ trộn chung với than. Phương pháp này có khuyết điểm là cây mẹ cần sự khô ráo để nghỉ ngơi, trong khi hạt lại cần phải thật ẩm để nẩy mầm.

- Gieo hạt trên những hạt cây con mới nẩy mầm : phương pháp này rất hiệu quả vì nấm ở cây mới nẫy mầm còn rất mạnh.

Có 3 loại nấm, cộng sinh trên nhiều giống lan khác nhau được biết:

- Rhizoctonia repens đặc biệt cho Cattleya, Laelia Cypripedium.

- Rhizoctonia mucoroides dùng cho Vanda và Phalaenopsis.

- Rhizoctonia lanuginosa cho Oncidium, Miltonia.

2. Phương pháp nấy mẩm không cộng sinh

Hans Burgeff (1909) đã làm nấy mẩm được của Laeliocattleya trên môi trường dinh dưỡng gồm 0,33% Xaccaroz (đường mía) trong điều kiện hoàn toàn bóng tối 1922 Lewis Knudson đã gây sự nẩy mầm hạt Cattleya Mossiae trên môi trường Pfeffferds 1% Xaccaroz.

Hiện nay có nhiều công thức khác nhau để gieo hạt hoa lan như Singapo, Yamada... nhưng công thức “C” của Knudson 1946 vẫn được sử dụng rộng rãi.

Thường sự gieo hạt được thực hiện trong điều kiện hoàn toàn vô trùng, tại một phòng thí nghiệm với các trang bị khá đầy đủ, nhưng Caesar R. Borromeo đã chi dẫn cho các người chơi lan nghiệp dư một phương pháp gieo hạt đơn giản không đòi hỏi các trang thiết bị tổn kém, mà lại thành công tốt đẹp.gom

Dùng chai nước biển 1.000ml hoặc 500ml của bệnh viện rửa thật sạch chai và nắp cao-su, với nước có - pH = 5 đổ vào đây 100ml môi trường Knudson C với pH = 5, 2 đậy kín nắp cao su lại. Chai được tiệt trùng ở nồi hấp trong 30 phút dưới áp suất 15 PSI (pounds). Thực ra lúc này oxi vẫn giao lưu từ không khí vào trong chai qua 2 lần lọc của bông gòn trong các-pun (một loại ống thuốc đựng thuốc tê trong nha khoa) gắn chặt vào lỗ hôm của nắp cao-su, còn lỗ thoát hơi được bịt chặt bằng parafin.

Dùng ống chích khoảng 35ml đã tiệt trùng, trong ống chích chứa các hạt lan và dung dịch H2O2 (10 thể tích) đầu gắn cây kim số 18, kéo phần bơm về phía sau để tăng phần khoảng không trong ống chích. Lắc mạnh trong thời gian 30 phút. Cuối cùng rút thêm 15ml nước cất tiệt trùng có pH = 5 lắc cho dung dịch hòa tan đều.

Dùng bông gòn thấm cồn 95%, khử trùng kim chích và bề mặt ngoài nắp cao su. Việc bơm dung dịch hạt lan có sẵn trong ống chích vào trong chai nước biển được thực hiện trên ngọn đèn cồn. Dung dịch H2O2 trong ống chích với nồng độ 3% sẽ không đủ sức để phá hoại hạt. Phải nhớ, luôn luôn đưa kim qua đèn cồn trước khi dùng nó để loại trừ nhiễm nấm. Tất cả tiến trình được thực hiện trong phòng kín không cần thiết phải vô trùng, nhưng phải thật vệ sinh và không có không khí di động.

Đặt chai trên các kệ gần cửa sổ với nhiệt độ 25°C - 27°C cường độ ánh sáng 2.000 lm/m², tăng dần độ chiếu sáng lên cường độ 4 lm / (m ^ 2) khi đến thời điểm hạt nẩy mầm. Hạt sẽ mọng lên, lúc này ta tăng quang kỳ cho hạt với thời gian chiếu sáng 16 giờ/ngày. Nếu dùng ánh sáng mặt trời bình thường, ngoài quang kỳ tự nhiên 12 giờ/ngày từ 6 giờ sáng đến 6 giờ chiều, ta phải tăng thêm 4 giờ chiếu sáng nhân tạo từ 6 giờ chiều đến 10 giờ đêm bằng bóng đèn nóng sáng 100 Oat, đặt cách chai 50 - 60cm. Sau khi hạt đã nẩy mầm ta tăng cường độ ánh sáng đến 16 lm / (m ^ 2) và quang kỳ bắt đầu giảm xuống.

3. Phương pháp gieo hạt xanh

Thường sau khi thụ tinh, một cây lan cần thời gian từ 6 tháng đến 1 năm để quả chín. Tuổi thành thục của địa lan ngắn hơn phong lan. Ví dụ loài Aspasia principissa là 400 ngày. Ngoài ra, để đảm bảo sự thành công việc tạo cây lan con lai bằng kỹ thuật lai giống từ 2 loài lan có nhiễm sắc thể khác nhau nhiều, người từ đã dùng một phương pháp gieo hạt hoàn toàn mới đó là phương pháp gieo hạt xanh.

Hình

Với vài sự lai giống bất thường, những hạt có khả năng nẩy mầm chỉ hình thành trong giai đoạn đầu của sự phát triển quả, và có thể chết đi trước khi toàn bộ về hạt chín. Vì thế gieo hạt xanh là phương pháp được các nhà lai giống dùng để gieo các cây lai xa với hy vọng nuôi sống một vài cây con duy nhất.

Kỹ thuật của phương pháp gieo hạt xanh được thực hiện trong phòng thí nghiệm tương tự phương pháp nấy mầm không cộng sinh nấm, nhưng có lợi điểm là sử dụng còn xanh chưa bị khai nên những hạt bên trong không bị nhiễm các mầm bệnh như quả chín. Ngoài ra vỏ quả có thể được khử trùng với một dung dịch có cường độ mạnh như clorox 50% và mặc dầu nhiều phần của mô bị hủy hoại, hạt bên trong vẫn không bị ảnh hưởng. Vỏ quả được tách ra bằng một dụng cụ đã khử trùng trong một tủ cấy vô trùng, lúc này hạt được gieo trực tiếp mà không phải khử trùng lần nữa.

Thời gian thu hoạch quả xanh của một số loài, sau khi hạt được hình thành như sau (Theo C-harles Marden Fitch 1981):

- Aerides                                         90 ngày

- Brassavola                                   90 ngày đến 100 ngày

- Cattleya 2 lá                                 90 ngày

- Cattleya 1 lá                                 120 - 135ngay

- Dendrobium nobile lai                   90 - 100 ngày

- Các loại Dendrobium khác           60-75 ngày

- Doritaenopsis lai                           90 - 100ngay

- Epidendrum                                  150-165 ngày

- Oncidium                                      60-75 ngày

- Phalaenopsis                               90-100 ngày

- Vanda                                          90-120 ngày

4. Thời gian ra hoa của các cây gieo hạt

Thời gian ra hoa của các cây gieo hạt khá dài- 

- Từ 3 đến 4 năm đối với các loài thuộc giống Phalaenopsis.

- Từ 4 năm đối với các loài thuộc giống Odontoglossum.

- Từ 5 đến 6 năm đối với các loài thuộc giống Paphiopedilum.

- Từ 7 đến 8 năm đối với các loài thuộc giống Cattleya.

- Từ 7 đến 10 năm đối với các loài thuộc giống Vanda.

Tác giả bài viết
Nguyễn Công Nghiệp