Những đặc điểm của nghề trồng rau - Giáo sư Đường Hồng Dật

Nghề trồng rau có nhiều đòi hỏi rất đa dạng đối với các kỹ thuật canh tác cũng như điều kiện sản xuất. Rau là sản phẩm lấy từ nhiều bộ phận khác nhau của cây trồng: lá, thân, hoa, quả, rễ, v.v... Vì vậy, muốn trồng rau đạt được năng suất cao và chất lượng tốt cần nắm được các đặc điểm của cây rau cũng như đặc điểm phát triển của các bộ phận được sử dụng làm rau.
Nghề trồng rau nói chung, các biện pháp kỹ thuật trồng rau nói riêng được xây dựng trên cơ sở những đặc điểm sau đây:

Các loại rau có những yêu cầu đối với các điều kiện khí hậu rất nghiêm khắc

Rau là loại cây trồng có phản ứng rất nhạy đối với các yếu tố khí tượng, nhất là nhiệt độ, ẩm độ. Một số loài rau có phản ứng mạnh với điều kiện ánh sáng. Vì vậy, việc bố trí, sắp xếp thời vụ, thời gian gieo trồng có ý nghĩa rất lớn. Thời vụ có ảnh hưởng rõ rệt đến năng suất và phẩm chất của rau.
Cũng với sự phát triển của khoa học và công nghệ, nghề làm vườn trồng rau ngày càng có điều kiện chủ động hơn trong việc điều tiết các yếu tố khí tượng tác động lên cây rau để tạo ra những vụ rau trái vụ, những năng suất rau rất cao, những phẩm chất rau đáp ứng ngày càng đầy đủ hơn các yêu cầu của người tiêu dùng.

Yêu cầu kỹ thuật cao, tỷ mỷ, cẩn thận

Rau là loại cây trồng có thời gian sinh trưởng ngắn. Trên một đơn vị diện tích trong một năm có thể sản xuất được nhiều lần. Năng suất rau thu được trên một đơn vị diện tích cao. Rau là các loài thực vật có tốc độ sinh trưởng và phát triển cao, lại chứa nhiều chất dinh dưỡng cho nên yêu cầu một lượng phân bón lớn với nhiều loại chất khoáng khác nhau.
Rau đòi hỏi một quá trình trồng, cấy và chăm sóc tập trung, khâu nọ nối tiếp khâu kia. Vì vậy, đòi hỏi người trồng rau tiến hành các khâu kỹ thuật liên tục, với sự chăm sóc chu đáo, tỷ mỹ, cẩn thận. Mặt khác, muốn có năng suất rau cao, chất lượng rau tốt cần đầu tư nhiều vốn và nhiều công lao động.
Nghề trồng rau muốn đảm bảo chủ động trong điều kiện thời tiết có nhiều thay đổi, cần có những công cụ, công trình đặc biệt như vườn ươm, mái che, dây buộc, giấy dầu, giấy nilông, cây que làm dàn, nhà lưới, nhà kính v.v... Vì vậy, cần bỏ vốn đầu tư ban đầu xây dựng vật chất kỹ thuật lớn.

Rau là những loài cây bị nhiều loài sâu bệnh gây hại

So với các loài cây trồng khác như cây lương thực, cây công nghiệp, v.v..., rau là những loài cây bị nhiều loài sâu bệnh gây hại. Các loài rau phần lớn là những loài cây trồng cạn. Trong cây rau có chứa nhiều chất dinh dưỡng, hàm lượng nước cao, thân lá thường non mềm là nguồn thức ăn ưa thích của nhiều loài sâu bệnh.
Đặc điểm sinh trưởng, phát triển của rau, nhất là quá trình hình thành và phát triển khẩn trương của các bộ phận được sử dụng làm thực phẩm là những yếu tố rất thích hợp cho phát sinh và gây hại của nhiều loài sâu bệnh. Các ruộng rau với hệ sinh thái nông nghiệp đặc thù cũng tạo nên những điều kiện thuận lợi cho quá trình tích luỹ và gây hại của nhiều loài sâu bệnh.
Vì vậy, để đảm bảo cho nghề trồng rau phát triển thuận lợi cần tổ chức tốt công tác phòng trừ sâu bệnh. Việc phòng trừ sâu bệnh hại rau cần được xây dựng trên cơ sở tổng hợp bảo vệ rau, trong đó việc thường xuyên kiểm tra đồng rau để phát hiện kịp thời sự phát sinh và phát triển của sâu bệnh giữ vị trí rất quan trọng.

Nhiều loại rau thích hợp với chế độ trồng xen, trồng gối

Rau là một tập hợp nhiều loài cây thuộc nhiều họ thực vật khác nhau. Vì vậy, nhiều loài rau có thời gian sinh trưởng ngắn bên cạnh một số là những loài cây lâu năm. Hình thái cây của các loài rau khác nhau, có cây cao, có cây thấp, có cây phân nhiều nhánh, có cây phân nhánh ít và có cả cây không phản nhánh v.v... Yêu cầu của các loài rau đối với các yếu tố khí hậu cũng như các điều kiện ngoại cảnh cũng rất khác nhau, có loại thích ánh sáng nhiều, có loại ưa bóng râm, có loại thích nhiệt độ cao, có loại thích nhiệt độ thấp. Yêu cầu của các loại rau đối với các chất dinh dưỡng cũng rất khác nhau.
Dựa trên cơ sở các đặc tính khác nhau của rau, để có thể phải có hiệu quả đất đai và các tài nguyên khí hậu người ta bố trí trồng xen, trồng gối nhằm nâng cao sản lượng rau trên từng đơn vị diện tích.

Rau là một ngành sản xuất hàng hóa

Không kể những mảnh vườn rau nhỏ mang tính chất tự túc của các gia đình nông dân, người trồng rau thường có mục đích là tạo ra sản phẩm đem ra tiêu thụ ở thị trường. Vì vậy, sản xuất rau là một ngành sản xuất hàng hóa, cho nên người trồng rau vừa sản xuất, vừa kinh doanh. Nói cách khác, sản xuất và kinh doanh rau luôn gắn bó chặt chẽ với nhau. Vì vậy, nghề trồng rau có liên quan đến rất nhiều hoạt động khác nhau: trồng trọt, bảo quản, chế biến, làm ra sản phẩm hàng hóa, tiêu thụ.
Muốn cho việc sản xuất rau đảm bảo có kết quả, người trồng rau thu được hiệu quả cần có sự hoạt động ăn khớp và sự phối hợp nhịp nhàng giữa các hoạt động trồng trọt với các hoạt động thu mua, giá cả, vận chuyển, kế hoạch, vật tư, chế biến, bảo quản, v.v...

Phần lớn các loài rau đều phải thông qua giai đoạn

vườn ươm Đây là một trong những đặc điểm tạo điều kiện để tham cạnh trồng rau, đảm bảo cho nghề trồng rau mang lại hiệu quả kinh tế, đồng thời khai thác tốt các nguồn tài nguyên khí hậu và dat dai.
Thông qua khâu vườn ươm, người trồng rau có thể tập trung sự chăm sóc vào một diện tích tương đối nhỏ cho nên có thể tiến hành các biện pháp kỹ thuật tỷ mỹ hơn, cẩn thận hơn. Đồng thời, ở vườn ươm người làm vườn có thể loại trừ được những cây yếu, cây bị sâu bệnh, tạo điều kiện để đạt năng suất cao trong sản xuất.

Trồng rau có thể áp dụng nhiều tiến bộ khoa học và công nghệ

Do đặc điểm sinh học, đặc điểm kinh tế của các loại rau, do tính chất của các quá trình sản xuất rau, nhiều tiến bộ khoa học và công nghệ khó áp dụng rộng rãi đối với nhiều loài cây trồng khác lại có thể áp dụng tốt và mang lại nhiều kết quả trong nghề trồng rau.
Trong nghề trồng rau có thể áp dụng các tiến bộ khoa học để kéo dài hoặc rút ngắn chu kỳ sáng bằng cách sử dụng ánh sáng nhân tạo (đèn điện, đèn huỳnh quang, v.v...) để tạo điều kiện phù hợp với yêu cầu của cây rau làm tăng năng suất. Con người có thể điều tiết chế độ nhiệt bằng nhà kính, tủ gốc, phủ nilông. Người làm vườn có thể hạn chế sự phá hoại của sâu bằng lồng lưới, điều tiết quá trình thụ phấn bằng bao nilon v.v...
Sử dụng những trang bị kỹ thuật, áp dụng những công nghệ sản xuất mới trong nghề trồng rau có thể kéo dài thêm vụ thu hoạch, tạo ra các vụ thu hoạch sớm hoặc muộn thậm chí rau trái vụ. Điều này cho phép không những nâng cao sản lượng rau, mà còn có rau ăn quanh năm.

Rau vừa là cây thực phẩm vừa là cây thuốc, góp phần bảo vệ sức khoẻ của nhân dân

Phần lớn các loại rau là những cây dược liệu được sử dụng trong các bài thuốc nhân dân để chữa trị và phòng ngừa nhiều loại bệnh thông thường.
Rau cung cấp nhiều loại vitamin làm căn đối dinh dưỡng của con người. Đặc biệt đối với trẻ em và người già, rau có ý nghĩa rất lớn trong việc thúc đẩy quá trình phát triển và ngắn ngừa tình trạng lão hóa của các tế bào, các mô bào trong cơ thể. Trong một số loại rau có chứa chất dầu, chất tinh dầu, một số ancoloit v.v... Đó là các chất kháng sinh, chất diệt khuẩn giúp bảo vệ con người chống lại sự xâm nhiễm và gây bệnh của nhiều loài vi sinh vật.

Tác giả bài viết
Đường Hồng Dật