Cây cà chua, đặc tính thực vật và sinh thái - GS Đường Hồng Dật

Cây cà chua (loài thực vật Lycopersicum esculentum được Mill. mô tả khoa học lần đầu tiên năm 1768, nên có tên khoa học là Lycopersicum esculentum Miller, danh pháp hai phần là Solanum lycopersicum L). Cây cà chua thuộc họ Cà (Solanaceae)

Vitamin A thúc đẩy sự phát triển của cơ thể khi còn nhỏ và làm tăng sức chống đỡ bệnh tật. Vitamin B giúp cho tiêu hoá. Trong quả cà chua các loại vitamin A và C có nhiều hơn vitamin B. Trong quả cà chua có chất khoáng, chủ yếu là lân (P) và sắt (Fe).

Quả cà chua có thể ăn tươi. Nhất là các giống cà chua hồng, quả ăn vừa ngọt, vừa dôn dốt chua thanh. Cà chua có thể nấu canh với thịt, đánh nước "sốt" với cá. Quả cà chua còn dùng làm nguyên liệu để chế biến đồ hộp, làm nước quả cà chua, phơi khô và làm mứt.

Cà chua có thể ăn sống Ảnh của furkanfdemir

Nguồn gốc cây cà chua ở Việt Nam

Cà chua có nguồn gốc từ Peru, một nước ở Nam Mỹ. Người Mêhicô trồng cà chua lâu đời nhất so với các nước khác trên thế giới. Bằng chứng di truyền cho thấy cà chua tiến hóa từ loài cây nhỏ quả mầu xanh phổ biến ở vùng cao nguyên Peru.

Chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu các nhóm đặc tính cây cà chua theo các mục dưới đây nhé:

Đặc tính thực vật học của cà chua

Rễ cây cà chua

Bộ rễ cà chua phát triển rất khoẻ. Sau khi hạt nảy mầm rễ bắt đầu phát triển và chỉ sau khoảng 3 tuần lễ rễ cái đã có thể ăn sâu vào đất 65 cm. khi đưa cây cà chua con từ vườn ươm ra trồng rễ cái thường bị đứt, cho nên rễ phụ thường phát triển nhiều. Rễ cà chua có sức tái sinh rất khoẻ, nên sau khi trồng rễ phụ và rễ tơ mọc ra nhiều.

Rễ cây cà chua. Ảnh Lobo - nguồn Dengarden

Thân cây cà chua:

Có 2 loại hình thân. Các giống cà chua thân lùn chỉ cao 35-70cm, có thân cứng mọc thăng, không cần dùng cọc để chống đỡ. Các giống cà chua thân mềm, khi cây cao khoảng 1,5-2,0m thì có khuynh hướng bò ra, cho nên cần dùng cọc tre để chống đỡ. 

Trên thân cây, ở gốc cuống lá thường ra nhiều mầm non, về sau phát triển lên thành nhánh, do đó cành lá cà chua rất sum suê. Ở gần gốc thân, thường mọc ra nhiều rễ,đó là các rễ bất định (rễ chân kiềng). Vì vậy nếu cắt một đoạn cành đem ra giâm có thể phát triển thành cây cà chua hoàn chỉnh.

Lá cà chua

Cà chua có nhiều loại hình lá khác nhau. Có giống lá bé ít khía, có giống lá có hình dáng giống lá khoai tây, có giống lá nhiều khía, có giống lá xoăn lại. Nhìn chung, các giống cà chua ngắn ngày có lá tương đối bé, màu sắc tương đối nhạt. Thân và lá có lông tơ, có mùi hãng đặc biệt.

Hoa cây cà chua

Hoa cây cà chua là cơ quan sinh sản của cây cà chua. Hoa cà chua mọc thành chùm. Hoa thường do mầm ở đầu thân cây phân hoá thành. Khi mầm ở đầu thân hình thành hoa, thì mầm ở các nách lá phát triển thành nhánh thay thế. Cứ như thế càng tiếp tục phát triển lên.

Cây cà chua phát triển được 7-9 lá thì xuất hiện chùm hoa đầu tiên. Về sau cứ cách 2-3 lá lại mọc ra 1 chùm hoa. có những dạng cà chua, trên ngọn cây, cách một lá mọc ra 1 chùm hoa, hoặc mọc liên tục 2-3 chùm hoa, do đó cây không thể sinh trưởng lên cao được. Dạng cà chua này thường có chiều cao cây tương đối thấp.

Do có những đặc điểm ra hoa và sinh trưởng của thân cây có khác nhau nên người ta phân biệt các dạng cà chua thành 2 loại hình:

Loại hình sinh trưởng vô hạn

Các dạng cà chua thuộc loại hình này có cây sinh trưởng được 7-9 lá thì mầm ở đầu thần phát triển thành chùm hoa đầu tiên. Nhánh ở thân phát triển và thay thế. Khi có 2-3 lá thì mầm đầu nhánh phát triển thành chùm hoa. Giữa các lá lại mọc ra nhánh thay thế, cây cứ tiếp tục sinh trưởng. Dạng cà chua này thường sinh trưởng và phát triển mạnh, thời gian sinh trưởng dài, cây cho nhiều quả.

Loại hình sinh trưởng có hạn

Chùm hoa đầu tiên của các dạng cà chua thuộc loại hình này thường được hình thành sớm hơn các dạng cà chua sinh trưởng vô hạn. Các nhánh thay thế mọc ra sau chỉ ra 1-2 lá thì mầm đầu cành đã phát triển thành hoa. Trên thân cây các dạng cà chua này thường mọc ra 3-4 tầng chùm hoa. Những mầm ở phía dưới chùm hoa không tiếp tục phát triển thành nhánh thay thế. Những nhánh mọc ra ở giữa lá, chỉ tạo thành 1-2 tầng chùm hoa và không phát triển lên nữa.

Các cây cà chua thuộc loại hình này có thân phát triển không cao, sản lượng quả thấp, thời gian ra quả tương ngắn. đối

Chùm hoa và loại hoa đực hoa cái

Cà chua ra hoa thành từng chùm, mỗi chùm có 5-8 hoa hoặc nhiều hơn. Giữa các hoa có những khoảng trống. Khi gặp những diều kiện không thuận lợi như: quá lạnh, quá nóng, quá khô hạn, quá ẩm ướt, thức ăn, nước bị thiếu, sâu bệnh gây hại v.v... các khoảng trống này phình to lên do tích tụ vào đó một loại men làm ảnh hưởng đến sự liên kết giữa các tế bào gây ra hiện tượng hoa, quả bị rụng. Có thể sử dụng chất kích thích sinh trưởng 2,4-D để hạn chế hoạt động của men này, ngăn cản hiện tượng rụng hoa, rụng quá.

Cà chua có cả hoa đực và hoa cái. Nhị đực có từ 5 cái trở lên, phấn hoa màu vàng, tụ tập thành một ống hình thoi tròn, bên ngoài nhị cái. Hoa cái có đầu nhụy vươn ra ngoài hơn hẳn phải nhờ phấn hoa đực khác đến thụ phấn.

Thông thường hóa tự thụ phấn. Nhưng có trường hợp đầu nhuỵ phát triển tương đối nhanh, cho nên trước khi nhị đực tung phấn vào thì đầu nhuỵ đã vươn cao ra ngoài, do đó phải nhờ phấn của nhị đực hoa khác đến thụ phấn. Nếu thụ phấn không đầy đủ thì hình thành quả bé hoặc quả dị dạng.

Quả cà chua

Quả cà chua hình tròn hoặc hơi dẹt. Cũng có giống quả hình trứng, hình quả tim, quả đào, quả lễ v.v... khi quả chín tuỳ thuộc vào đặc điểm của giống mà có màu sắc khác nhau: đỏ, vàng hồng, hồng v.v...
Cấu tạo quả cà chua: Quả cà chua gồm có vỏ, thịt quả, dịch quả và hạt.

Cắt ngang quả cà chua, ta thấy: Sát vỏ quả là thành ngoài. Bên trong quả chia thành nhiều buồng hạt (2-20 buồng hạt). Các buồng hạt được các thành trong ngăn cách ra. Giữa buồng hạt là khoảng trống chứa đầy dịch quả và hạt. Thành quả càng dày thì thịt quả càng nhiều và càng ít hạt. Thành quả, nhất là thành trong, có hàm lượng chất khô cao.

Trong thịt quả cà chua có 3.1% chất đường (chủ yếu là glucô), 0,1% chúa nito. chất 0,84% xenlulô, 0,5% axits hữu cơ (chủ yếu là axít xitric), 0,13% chất prôtêin, 0,6% tro. Phần còn lại là nước.

Trong quả xanh có 0,1 - 0,3% tinh bột, khi quả chín hầu hết tinh bột chuyển thành đường

Đặc điểm sinh thái cây cà chua

Thời điểm có khí hậu phù hợp trồng cây cà chua ở Việt Nam

Cà chua sợ rét và cũng rất sợ nóng. Vì vậy, ở các tỉnh đồng bằng, vào tháng 7,8 cà chua rất hiểm vì thời tiết quá nóng. Trong khi đó ở các tỉnh miền núi vào các tháng 11-12 không có cà chua, vì nhiệt độ quá thấp.

Yếu tố ánh sáng

Yếu tố nhiệt độ đất và không khí

Yếu tố độ ẩm 

Cà chua phát triển tốt ở những nơi độ ẩm trong đất tương đối cao, trong khi độ ẩm không khí tương đối thấp. Trong thời gian ươm cây con, độ ẩm đất trong vườn ươm 60-70% là tốt nhất. Từ thời kỳ ra quả về sau, yêu cầu độ ẩm đất cao hơn, vào khoảng 85-95%. Thời gian quả lớn là lúc yêu cầu lượng nước có đầy đủ. Nước lúc này là yếu tố trọng để đảm bảo cho năng suất cà chua cao. quan

Cần chú ý là đối với cà chua phải tưới nước đều. Nếu để cây lúc thừa, lúc thiếu nước sẽ làm cho quả dễ bị nứt. Vào thời gian ra hoa, nếu đất bị khô hoa hình thành ít, dễ bị rung. Độ ẩm trong đất thấp, quả cà chua thường bị bệnh “thổi rốn quả, một loại bệnh sinh lý do thiếu nước.

Trống cà chua ở các chân đất không thoát nước, cây dễ bị úng và trên lá xuất hiện nhiều loại bệnh. Đặc biệt là các bệnh héo lá do vi khuẩn Bacterium solanacearum EF Smith. Nếu gặp thời tiết nóng bức và ẩm ướt dễ phát sinh các bệnh "đốm xám" trên lá do nấm Septoria lycopersici Spreg., bệnh "đốm vòng" lá do nấm Macroporium Solani Ell. et Mart.

Trong thời gian ra hoa, nếu gặp mưa nhiều quá trình thụ phấn gặp trở ngại làm cho hoa rụng. Bị hạn lâu ngày, khi gặp mưa rào, quả dễ bị nứt. Ở vùng đồng bằng sông Hồng, trồng cà chua vào mùa hè thường gặp nhiều khó khăn do mưa nhiều, trời nắng nóng dễ làm rụng hoa, rụng quả, một số quả bị nứt nẻ, mặt khác trong điều kiện khí hậu như vậy nhiều loại sâu bệnh phát sinh và gây hại nặng.

Độ PH của đất

Cà chua phát triển thích hợp ở các chân đất nhẹ, pH đất thích hợp là 6,0-6,5.

Vai trò của cây cà chua ở nước ta

Nhân bài viết mang tính học thuật của Giáo sư Đường Hồng Dật, chúng tôi đã biên soạn ở trên. Dưới đây chúng tôi cũng tổng hợp một số nguồn tài liệu về vai trò của cây cà chua

Vai trò cây cà chua đối với sức khỏe

Vitamin A và C trong Cà chua giúp cải thiện thị lực

Nghiên cứu cho thấy hàm lượng vitamin A cao của cà chua có thể ngăn ngừa thoái hóa điểm vàng

Lycopene trong cà chua giúp phòng chống ung thư:

Lượng lycopene có trong cà chua giúp ngăn ngừa các bệnh ung thư như ung thư tuyến tiền liệt, dạ dày, cổ tử cung, đại tràng. ác dụng phòng chống ung thư của cà chua hốt hơn nhiều khi nấu loại quả này với dầu ô liu.

Làm sáng da:

Chất lycopene trong cà chua có tác dụng chống oxi hóa mạnh và bảo vệ da khỏi ánh nắng mặt trời

Cà chua giúp giảm lượng đường trong máu:

Cà chua chứa rất ít carbonhydrate nên giúp bảo vệ thận và thành mạch, ngăn ngừa nguy cơ mắc bệnh tiểu đường

Ăn cà chua thúc đẩy ngủ ngon:

Hàm lượng vitamin C và lycopene có tác dụng giúp ngủ ngon hơn

Vitamin K trong cà chua giúp xương chắc khỏe

Cà chua chứa vitamin K và canxi, giúp xương chắc khỏe

Cà chua giúp giảm đau mãn tính:

Cà chua có chứa carotenoid và bioflavonoid, có tác dụng chống viêm rất tốt.uống một ly nước ép cà chua mỗi ngày có thể làm giảm nồng độ TNF - alpha trong máu, một sát thủ gây viêm. Cà chua rất tốt cho những người bị bệnh tim mạch và Alzheimer.

Cà chua ít chất béo. giúp giảm cân:

Cà chua chứa ít chất béo, không chứa cholesterol, và chứa nhiều chất xơ, giúp giảm cân hiệu quả. 

Vai trò cây cà chua trong nông nghiệp Việt Nam

Tại kết quả nghiên cứu chọn tạo và khảo nhiệp giống cà chua lai VT15 của các tác giả Đoàn Xuân Cảnh, Nguyễn Đình Thiều, Đoàn Thị Thanh Thúy, Nguyễn Thị Thanh Hà năm 2020 ( tải về tại đây) thì diện tích sản xuất cà chua cả nước năm 2019 là 23,791 nghìn ha, sản lượng 673.194,5 tấn, giảm 6,9% so với năm 2015 (25,48 nghìn ha). Trong đó, các tỉnh thuộc khu vực đồng bằng sông Hồng và Lâm Đồng có diện tích sản xuất chiếm 60,5% trong tổng diện tích sản xuất cả nước.

Theo thống kê năm 2022, Tại Việt Nam, cà chua được trồng và tiêu thụ phổ biến cả nước với iện tích cà chua dao động trong khoảng 23 – 25 ngàn ha, ước tính 40% ở phía Nam với diện tích khoảng 9.000 ha, trong đó Lâm Đồng có diện tích lớn nhất khoảng 7.000 ha/năm. 

Năng suất cà chua tùy theo giống, đạt từ 40 – 60 tấn/ha, thậm chí có giống năng suất đạt 80 – 90 tấn/ha. Giống cà chua Anna và Kim Cương là hai giống được trồng phổ biến.
Các tỉnh Nghệ An, Lạng Sơn, Thái Bình là những nơi trồng cà chua chuyên canh nhiều, nông dân có hiệu quả kinh tế tùy năm. Cũng có những năm được mùa thì rớt giá. Những năm được giá như 2020 có thể thu lãi 25 triệu đến 300 triệu đồng mỗi ha.

Nguồn tham khảo

Trong quá trình tìm hiểu thông tin để hoàn thiện bài viết này, chúng tôi có tham khảo một số dữ tiệu theo đường link dưới đây. Chúng tôi xin chân thành cám ơn các tác giả (tên được in đậm ngay sau tên tư liệu). Chúng tôi cũng không chịu bất cứ trách nhiệm gì nếu nội dung tham khảo bị thay đổi bởi bên thứ ba sau khi chúng tôi đăng bài viết này.

• 1. The Life Cycle of a Tomato Plant , nguồn Let's Talk Science
• 2. How Deep Do Tomato Roots Grow? The Definitive Guide , nguồn BRANDON LOBO - Dengarden
• 3. 9 công dụng tuyệt vời của cà chua , nguồn Bệnh viện Đức Giang
• 4. Phân bón miền nam với cây cà chua , nguồn KS Lê Minh Giang - Công ty cổ phần Phân bón Miền Nam
• 5. Nghiên cứu chọn tạo và khảo nhiệp giống cà chua lai VT15 , nguồn Đoàn Xuân Cảnh, Nguyễn Đình Thiều, Đoàn Thị Thanh Thúy, Nguyễn Thị Thanh Hà

Tác giả bài viết
Đường Hồng Dật