Xương rồng Bắc, Trung Mỹ - Huỳnh Văn Thới

+ Cây xương rồng loại Cephalocereus Senilis thường gọi là bạch đầu ông hay bạch thư, thuộc họ xương rồng Cactaceac, tiếng Anh : Old man cactus, tiếng Pháp : Cactus tête de vieillard, vì trên chóp đầu có nhiều gai tơ màu trắng như ông già đầu bạc. Cây có thân hình trụ, có nhiều khía, to cao đến 5 - 10 mét, thường mọc cạnh các bìa thung lũng đá, nhiều nhất ở Hidalgo. Những cây to, thường tuổi rất cao, nhưng nên tách chiết những nhánh nhỏ chung quanh đề trồng thì dễ hơn, để trang trí đẹp hơn.

Người chơi xương rồng rất thích Bạch đầu ông này, do thân hình đẹp, gai nhỏ, nhất là các lông tơ trên đầu màu bạc trắng như tóc. Chăm sóc kỹ, không cho nước làm ướt hư lông tơ thành màu vàng, hết đẹp. Giống này rất dễ trồng, chỉ cần cắt giâm xuống đất xốp, không tưới nước là sống, khi cây sống mạnh, tưới nhiều nước cũng không sao, nhưng phải tưới định kỳ, cách vài ngày một lần. Cây sống khỏe, rất ưa nắng, nóng, không ưa nước. Ngày nay các thung lũng xương rồng đầu bạc này đang được bảo vệ đề làm khu du lịch, như những ống đờn Orgue phong cầm dựng lên trên trời xanh với hoa màu đó thật đẹp.

- Cây xương rồng Cephalocereus Hoppenstedtii cũng có thân hình tương tư như cây Bạch đầu ông, mọc nhiều ở sa mạc Mexico, thân có nhiều múi nhỏ theo chiều dọc, mọc lên như rừng đèn sáp to cao đến 10 mét, giữa sa mạc khô nóng, nhưng trong rừng xương rồng những thân cây này chứa một lượng nước khổng lồ có đến vài chục tấn.

Loại xương rồng cắt giâm rất rễ, ưa đất cát, đá nhỏ, xốp, không cần nhiều phân, tưới nước định kỳ vài ngày một lần, trừ ngày mưa. Cây này có hoa nhỏ, rất khó lấy hạt, nên ít gieo trồng, chỉ có cắt giâm cành hoặc tháp ghép...

Tên cũ của cây này là Haseltonia Columna Trojani, không mấy được ưa chuộng, so với các giống xương rồng khác.

+ Cây xương rồng Thần tiên đò, Echinocactus Grusonii thuộc họ Cactaceae, rất được nhiều người mua bán ở Nam Mỹ do cây đẹp, thân hình cầu có khía dọc, màu xanh, có gai màu vàng, có hoa nhỏ màu đỏ ở đình, dùng để trang trí rất đẹp. Muốn có cây to phải đợi nhiều năm, nên phải tháp ghép cây mới mau lớn, siêng hoa. Loại cây này mọc nhiều ở Mexico, có khi mọc trên triền núi cao đến 2.000 mét. Nhiều người sưu tầm để trồng vì có hình dáng đẹp y như một trái cầu vàng có hoa đỏ, trang trí nội thất được.

- Cây xương rồng Thần tiên vàng có tên khoa học Echinocactus Capricornis, tiếng Anh gọi là India Head, thân cũng hình cầu có nhiều mũi sâu như khế, có nhiều gai nhọn mọc dọc theo gân múi. Hoa màu vàng tươi rất đẹp, tập trung ở đình. Được ưa chuộng trồng làm cảnh, trang trí nội thất. Cây rất dễ trồng, có thể tháp ghép với loại Cereus, mau lớn và siêng hoa.

- Giống cây Echinocactus Polycephalus cũng là xương rồng thần tiên, được phát hiện từ đầu thế kỷ 20, xếp vào giống có thân phình to, hình cầu nhỏ, rất siêng hoa, màu sắc đẹp, rất đa dạng, nên có nhiều khi đã có tên khác trùng lặp nhau như Echinocactus Texensis còn có tên là Homalocephala Texensis nữa...

+ Xương rồng Ariocarpus Fissuratus, là loại xương rồng nhỏ, đẹp, có một rễ cái to thành củ dùng để giữ nước nuôi cây. Phần ngọn nằm trên mặt đất, phần cũ nằm dưới đất, cây gồ ghề màu xám, nhưng có hoa đẹp, màu tím.

Ho Ariocarpus rất hiếm, thường mọc dưới mặt đất đây sòi cát, nên hoa khó tìm, những nhà sưu tầm phải nhân giống bằng cách tháp ghép với cây Echinopsis, Eriocereus, loại có thân hình cầu càng thêm đẹp. Phải trồng trên môi trường thật xốp, rút nước nhanh, nhiều cát sỏi và tưới rất ít, cây ưa nắng, không chịu nước, không cần phân, nhưng có nhiều hoa.

+ Cây xương rồng Astrophytum Capricorne, cung thuộc họ Cactaceae có thân hình cầu, chung quanh có nhiều khía rõ rệt, màu xanh, có gai chùm thưa mọc thẳng lên. Hoa to màu vàng tươi có nhiều cánh, nhụy đò ra từ đỉnh rất đẹp. Giống này thường mọc trên đá vôi, có nhiều mùn mịn, từ Mexico, cây có thể sống dưới nắng 100% hoặc ở nơi có hơi bóng râm dưới tàn nhánh cây khác. Giống này cũng rất đẹp, rất quí vì rất siêng hoa và cây con còn nhỏ cũng có thể ra hoa được, dùng để trang trí nội thất. Loại Astrophytum có nhiều giống, nhưng giống Capricorne là đẹp nhất, được phân biệt bằng khía múi khế, bằng chùm gai, bằng màu hoa vàng tươi với họng nhụy đỏ rất đẹp.

+ Cây xương rồng Aztekium Ritteri cũng thuộc loại họ Cactaceae là loại xương rồng mini độc đáo của Mexico, là giống duy nhất được tìm thấy năm 1928 và luôn luôn được tìm kiếm sưu tầm để nuôi trồng. Giống này tuy rất đẹp, nhưng không dễ trồng. Hơn nữa hạt rất nhỏ và mọc chậm, khó gieo trồng, làm trở ngại cho sự nhân giống. Ngay bàn thân cây Aztekium cũng rất chậm lớn, và tháp ghép lên cây cùng loại cũng rất khó, nên nhiều nhà trồng tỉa phải tìm cách tháp ghép lên cây khác, giống như cây Pereskiopsis hay cây Echinopsis mới sống mạnh, có thể ra hoa sau 2 năm. Cây Aztekium rất khó trồng, phải có nhiều nắng, không tưới nhiều nước, đất phải thật tơi xốp, không cần nhiều chất hữu cơ, nhưng rất siêng hoa vào mùa hạ, với màu hường dợt rất dễ thương.

+ Cây xương rồng Coryphanta Elephantidens cũng thuộc họ Cactaceae, cây thân hình cầu, nhỏ, chỉ cao độ 25cm, với nhiều múi nhô cao lên tận cùng bằng một chùm gai 5-6 cái, xòe ra bốn phía rất đều. Hoa trên đình với nhiều cánh màu đỏ tím, nhụy vàng nở vào mùa hè. Giống này mọc nhiều ở Mexico, có loại có hoa màu vàng, chịu đất cát, đá vôi có mùn bên trên, nên rất dễ trồng với dất phân trộn chung với cát to, tháp ghép cũng dễ với cây cùng loại, mau ra hoa.

Còn một loại Coryphanta Macromeris mọc thành đám, có thân nhỏ hơn, chịu đất đá khô, không chịu nước, tưới nhiều sẽ chết, có hoa màu tím với nhụy màu vàng.

+ Loại xương rồng Echinomastus Unguispinus cung thuộc họ Cactaceae. Loại này có khoàng 10 giống, mọc ở sa mạc Chi hua hua châu Mỹ, là loại cây mềm yếu, khó trồng, thân hình cầu nhỏ, chung quanh có nhiều núm tận cùng bằng chùm gai to màu trắng nổi bật lên trên nền cây màu xanh rất đẹp. Đặc biệt loại này lại ra hoa màu xanh nâu rất lạ, nên được nuôi trồng làm cành. Đất trồng cần nhiều cát, đá, rút nước nhanh, tưới ít nước khi thấy đất khô.

Loại Echinomastus Warnockii cũng có thân hình cầu nhỏ, có gai chùm cứng màu trắng, chi ra hoa khi trời nắng gắt trong mùa hè. Trồng nơi ít nắng, cây sẽ ốm yếu và chết dần. Tuy nhiên cây tháp ghép với cây xương rồng khác sống rất mạnh.

+ Cây xương rồng Echinocereus Fitchi là loại xương rồng thuộc nhóm "Pectinés", gọi là xương rồng Thái Dương, có gai đều như răng lược, có nhiệm vụ che nắng và hút ẩm. Những cây con có bộ gai màu hồng, màu nâu, màu kem rất đẹp. Khi già gai trở thành màu sậm hơn và cứng hơn, mất đi một phần về đẹp, nhưng bù lại là cây con khác mọc lên xinh tươi trở lại. Loại xương rồng Echinocereus mọc từ Texas lên tận Oklahoma. Một số khác mọc ở Mexico thành rừng, chịu được ẩm và sống dưới tàn những cây lớn, khí hậu nữa sa mạc, nên rất dễ nuôi trồng, tách chiết nhân giống cũng như tháp ghép. Đặc biệt phát hoa cao, mọc ở đình, hoa nở xòe màu hồng, chính giữa có chùm nhụy màu vàng tươi, nôi bật lên rất đẹp.

Loại xương rồng Thái Dương Echinocereus Viridiflorus là xương rồng có thân hình trụ đơn, ít có cây con. Gai chùm, nhiều cụm màu trắng, đóng đều dọc theo gân múi thành hàng rất đẹp. Hoa to màu tím bao lấy thân cây.

- Loại xương rồng Thái Dương đỏ có tên khoa học Echinocereus Pectinatus, cúng thân hình trụ nhỏ với nhiều múi dọc, với nhiều chùm gai màu trắng mọc thành hàng theo gân múi. Hoa to, màu đô hoặc màu hồng, mọc ở gần đình.

- Loại xương rồng Thái Dương hồng có tên khoa học Echinocereus Rigidissimus, tên tiếng Anh là Rainbowcactus có thân hình trụ nhỏ, có nhiều gai phù khắp thành hàng theo chiều dọc của múi, xếp thành hàng song song dù màu sắc, có loại trắng, có loại hồng, có loại nâu, có loại đô rất đẹp. Hoa to nở xòe rộng màu hồng được trồng làm cảnh, trang trí nội thất được. Các loại xương rồng Thái Dương đều rất dễ trồng, ít cần chăm sóc, nhưng đều có gai đẹp, có hoa đẹp.

+ Loại xương rồng Long cốt, nọc trụ thuộc họ Cactaceae, có tên khoa học Cereus Peruvianus, tên tiếng Anh Hedge cactus, giant Cactus, tiếng Pháp là Torche de Thistle Cierge de Pérou. Loại cây to cao, non màu xanh, già màu nâu hoặc xám, thân có nhiều múi cạn lồi lõm, có gai nhỏ thưa, hoa trắng nở về đêm, già có hạt nhỏ, dễ gieo trồng. Cây có dáng đẹp, thường trồng nơi công viên, to cao như cây đèn. Tuy nhiên chiết cắt trồng thành cây nhỏ rất thanh, rất đẹp, để trang trí nội thất cũng như làm cảnh. Có thể trồng trong sân vườn nhà. Cây có tên Peruviant đáng lẽ có nguồn gốc từ xứ Pérou, nhưng chưa có ai xác minh được đã tìm thấy từ Pérou, cho nên cây chi trồng do nhân giống, nhân tạo mà thôi. Cây rất dễ trồng, có nhiều nhánh luôn luôn xanh tươi.

- Loại xương rồng nọc trụ Cereus Griscus (Rit- terocereus). Cây thân hình trụ cao, thường hay trồng để làm hàng rào rất tốt. Do cây dễ trồng, thân cứng, đứng thẳng, lại thêm có gai nhọn nên ít có người hoặc súc vật trèo qua. Loại này còn có thể chịu được mặn nên có thể trồng và sống mạnh ở dọc ven biển. Cây xương rồng nọc trụ này có nguồn gốc từ bờ biển Venezuela, ở các đảo Caraïbes, ở Cu-ba, ở dão Jamaïque và bờ biển Mexique.

+ Loại xương rồng Epithelanta Micromeris thuộc họ Cactaceae, mọc từ vùng đất đá vôi ở Texas và ở Mexique, có thân hình trụ, tròn, nhỏ, thấp với nhiều múi nhỏ, bao phủ đầy gai trắng mịn. Trên đỉnh có nhiều lông tơ trắng tuyền. Loại xương rồng này mọc thành bụi 5-6 cây, dáng rất đẹp, ra hoa nhỏ ở đình, màu vàng hoặc hồng, già đậu thành trái có màu đỏ tươi rất đẹp. Loại cây này có chứa một chất nhựa như cần sa, gây cảm giác êm dịu mà người dân địa phương hay sử dụng.

- Loại cây này có một giống tên Epithelantha Pachyrhiza, có thân tròn với gai màu vàng hoặc hồng rất đẹp. Hai loại này cũng được ưa thích nuôi trồng trên đất nền đá vôi và tháp ghép mạnh với gốc loại Eriocereus.

+ Loại xương rồng gai heo có tên khoa học Ferocac- tus Latispinus có thân hình cầu đẹp, có loại biến thế thân hình trụ với nhiều chùm gai to nhọn màu nâu, gai ở giữa dẹp gần như lá có móc câu. Cây trưởng thành ra hoa vào mùa thu, tập trung ở đình với nhiều lớp cánh màu tím, giữa có nhung vàng rất đẹp, cây trồng chăm sóc kỳ có thể ra hoa vào dịp Noel và Tết dương lịch, nên được yêu chuộng nuôi trồng đề trang trí.

- Loại xương rồng gai heo Ferocactus Histrix còn cactus gọi barrel cutus có nguồn gốc từ Châu Mỹ, có thân hình cầu đặc biệt to đến 70cm đường kính, múi màu xanh có khía sâu với những hàng gai cứng nhọn mọc thành chùm thưa. Hoa to màu vàng rất đẹp...

- Loại xương rồng bí Ferocactus Schwazju là cây xương rồng cô nhất với nhiều múi có khía sâu, là giống hiếm có do khó tìm trên vách đá cheo leo, nên ít có người trồng, mặc dù có hoa rất đẹp ngay trên đình, màu vàng tươi nở rộng.

- Giống tên Ferocactus Steinesii mọc thành bụi, nhiều thân hình cầu với những hàng gai nhọn màu vàng, nhất là chùm gai trên đỉnh tươi mịn rất đẹp. Cá biệt có nhiều bụi to, thân cao đến 2m với gai mào đỏ hồng, nhìn thấy từ xa vô cùng ngoạn mục...

+ Loại xương rồng Ancistrocactus Sheerii là giống có thân hình cầu nhò với nhiều núm tận cùng bằng một chùm gai cứng nhọn, thường thấy ở Texas, & Mexique. Hoa to mọc trên đình màu sắc đẹp. Cây rất dễ trồng bằng tách chiết hay bằng tháp ghép trên gốc tháp Cereus.

- Còn các giống : A. Brevihamatus, giống A. Tobuschii đều có thân hình cầu nhỏ nhưng có hoa đẹp, mọc trên đất cát sỏi, vùng sa mạc hay bán sa mạc nên rất dễ nuôi trồng hay tháp ghép.

+ Loại xương rồng Đào Tiên Lê có tên khoa học Gymnoscactus Saueri thuộc họ Cactaceae cũng có thân hình cầu nhỏ, có múi xếp thành hàng với nhiều chùm gai nhọn màu xám. Hoa tập trung hat sigma đình với nhiều cánh nở xòe rộng màu trắng, tuyền rất đẹp. Cây có nguồn gốc từ Mexique, rất dễ trồng trên đất cát, đá sôi.

- Giống xương rồng Đào Tiên Lê hoa vàng, Gym- nocactus Knuthianus có hoa màu vàng tươi, hoặc màu trắng rất đẹp, rất dễ trồng.

Những giống khác như G. Sulterraneus, G. Mandragora v.v... đều là loại hình cầu nhỏ, dáng đẹp do gai có màu, cũng rất dễ trồng, tháp ghép sống rất mạnh. Về mặt thực vật học thì giống Gymnocactus rất gần với giống Thelocactus và giống Turbinicarpus, nên rất dễ tháp ghép nhân giống.

+ Loại xương rồng Khế có tên khoa học Gym- nocalycium Damsii cũng có dạng hình cầu, nhưng múi đặc biệt lớn và sâu như trái khế, thân màu xanh bóng, chung quanh có nhiều chùm gai thưa và xám. Hoa to xòe rộng ở đình màu vàng, nhụy đó rất đẹp. Các loại xương rồng khế như G. denudatum có hoa màu trắng, nhụy vàng, loại G. Zegarrae có hoa màu trắng, nhụy đò, loại G. Asterium có hoa chùm màu trắng, đặc biệt loại G. Carminanthum là một giống mới có gai màu vàng tươi với hoa màu đô thật là đẹp, được nhiều người ưa thích trồng thành líp màu vàng rất đẹp. Đến cây giống G. Mihanowichii chỉ cỡ 10-12cm đường kính tối đa với thân màu cam đò, gai nhỏ mềm, không đâm tay, trồng thành đám một màu hồng đỏ tươi rất xinh đẹp, rất được ưa chuộng.

Tất cả các loại Gymnocalycium đều rất dễ trồng với đất cát, đá nhỏ, để chỗ nắng, tưới ít nước có thêm một ít dung dịch phân NPK định kỳ 10 ngày một lần là tốt. Loại này cũng rất dễ tháp ghép với các loại xương rồng 3 cạnh, loại xương rồng Cereus sống rất mạnh (sẽ bổ sung thêm ở phần sau).

+ Loại xương rồng Hematocactus Setispinus cũng là giống có thân hình cầu nhỏ màu xanh, có nhiều khía nổi lên theo chiều dọc với những chùm gai thưa, cũng rất được ưa thích do hoa vàng tươi thành chùm ở dinh, nhất là vào mùa hạ có trái màu đô, trang trí rất đẹp. Cây rất dễ trồng trên đất tơi xốp với nước tưới có nhiều phân vào mùa ra hoa, hoa sẽ to và màu sắc rực rỡ.

- Giống Hamatocactus Uncinatus thì ngược lại với giống vừa rồi, rất chịu khô hạn và nóng của sa mạc. Với thân màu xanh, gai thưa màu nâu, nhất là hoa to màu tím, nhụy vàng rất đẹp. Cây cũng rất dễ trồng, ít chăm sóc nhưng không chịu nước.

+ Loại xương rồng Kim Cương có tên khoa học Homalocephala Texensis, thân hình cầu rộng có nhiều múi và nhiều chùm gai thưa nhọn. Hoa màu vàng cam, xòe rộng ở đỉnh, quả có nhiều hạt tròn, rất dễ ươm trồng, nhưng cây con rtất lâu lớn, nên tháp ghép thì cây sống khỏe và phát triển nhanh hơn. Cây xương rồng này còn có tên Echinocactus Texensis nữa, đã có nói qua, có nguồn gốc từ Texas, ở vùng rất khô hạn, nuôi trồng phải ít tưới nước với nhiều nắng, nhiều ánh sáng.

+ Loại xương rồng Hertrichocereus Beneckei, họ Cactaceae, có thân hình trụ to cao, có nhiều hoa to màu trắng bao quanh ngọn như một bó hoa thật to, rất đẹp. Cây con mới mọc được bao phủ một lớp phấn bạc rất lạ, giống như những ngọn đèn sáp nổi bật lên trên bộ gai màu đen như than, nhưng từ từ những màu trắng này sẽ bị xóa đi với mưa nắng.

Nếu gieo trồng cây xương rồng này sẽ ra hoa sau 4-5 năm, khi cây trưởng thành sẽ cao lên đến 1m, nên phải tháp ghép với giống Cereus để có cây thấp và ra hoa nhanh hơn.

+ Loại xương rồng Lophophora Diffusa, họ Cac- taceae là giống đã được nghiên cứu kỹ vì thân, củ có chứa một chất nhựa giống như cần sa, gây cảm giác dễ chịu mà người dân địa phương rất ưa thích, cho nên đến ngày nay cũng còn nhiều người tìm kiếm chúng ở Mexico. Giống này có thân hình cầu dẹp, no tròn như cù khoai, chung quanh có ít gai biến thành lá nhỏ, hay chưa biến thành gai, ở mỗi cuốn lá đều có thể sinh ra một mầm khi cần. Trên đình có một chùm lá nhỏ bao quanh cái hoa to màu vàng. Cây lùn thấp thường mọc dưới đồi cát, có thể dưới bóng cây nhỏ. Chất liệu trồng, bao gồm cát, đá nhỏ dễ rút nước, ít tưới, và nhiều ánh sáng. Nắng gắt quá của mùa hè có thể làm cháy thân trơ trụi, dễ khô héo và có khi chết.

Giống Lophophora Williamsii cũng mọc ở Mexi- que, cây có chất nhựa giống cần sa, cây có thân trụi màu xám, với lá thưa nhỏ y như cây Diffusa, hoa ở đỉnh màu vàng nhạt, cũng được người địa phương tìm kiếm nuôi trồng để bán đến ngày nay.

+ Loại xương rồng Myrtillocactus Geométrizans, họ Cactaceae là giống xương rồng gió, cây thân gỗ to, có rất nhiều nhánh thành bụi cao, mọc ở Mexique mà người địa phương chặt đem bán gọi là "Garambullos" dài đến 3, 4m đầy hoa màu đỏ rất đẹp, dùng để trang trí. Cây con được trồng làm gốc ghép rất mạnh nên được ươm trồng.

+ Loại xương rồng Lemairocereus Chende (heliobravoa) cũng họ Cactaceae có thân giống như loại Myrtillocaetus, nhưng ít có gai hơn. Chùm nhánh mang nhiều hoa nở về đêm.

- Giống Lemaireocereus Chichipe (Polaskia) cũng tương tự như hai giống trên, rất siêng hoa.

Xứ Mexique là xứ sở của xương rồng, có nhiều giống, nhiều loại rất đẹp, được nhiều người đến sưu tầm, có đến hàng trăm hàng ngàn giống, có gai, có hoa với nhiều màu sắc khác nhau, bao trùm cả một vùng rộng lớn, rãi rác khắp đất nước Mexique, từ độ cao vài trăm mét trên đồi, trên núi đây cát đá, dưới bầu trời sa mạc, nữa sa mạc, ánh nắng chói chang, khô cần. Loại xương rồng tập trung nhiều nhất là loại Mammillaria, có thân hình chóp nhô lên như vú là đặc biệt hơn cả. Đến mùa thích hợp đủ ẩm, gai dat ra, múi nhô lên để tiếp nhận nhiều nắng, nhiều sương để dự trữ dưỡng chất. Qua mùa nắng, múi khép lại, gai vươn lên để che nắng, để bảo vệ thân. Những đặc tính đó làm cho cây xương rồng chịu đựng được với thời tiết khắc nghiệt, nóng cháy khô cằn của sa mạc. Cây xương rồng mới có đủ khả năng sinh sống mạnh và ra hoa, ra trái với màu sắc rực rỡ, tươi đẹp...

Giống xương rồng loại Mammillaria là nhiều nhất, như :

+ Giống Bạch Vũ là Mammillaria Bocasana có thân hình cầu, mọc sát vào nhau thàn! bụi nhỏ, có nhiều gai mềm màu trắng, trên đình thân có nhiều gai dạng lông tơ trắng tuyền, rất đẹp. Hoa hơi nhỏ có màu trắng, nhụy vàng...

- Giống Mammilliaria Carnea là giống Mammil- liaria cổ xưa được trồng từ thế kỷ trước. Loại này cũng mọc thành chùm, nhưng gai màu đồ với hoa màu đỏ tuyệt đẹp.

- Giống Mammilliaria Crucigera là loại mọc thành bụi đầy gai, hoa nhỏ và trái có nhiều hạt mịn rất khó gieo trồng, nhưng bay xuống đất, mọc thành rừng cây con.

- Giống xương rồng Mammillaria Candida là loại rất được ưa thích nuôi trồng với thân nư củ tròn, với gai mềm toàn trắng, ra hoa nhỏ, đơm chung quanh đinh màu vàng như tràng hoa, rất đẹp.

- Giống xương rồng Xoài riêng, có tên Mammillaria Centricirrha cũng dạng hình cầu nhỏ bao bọc bởi gai hơi to, mập, ngắn, tương tự như gai trái xoài riêng. Hoa nhỏ màu đỏ cũng được ưa chuộng nuôi trồng.

- Giống xương rồng Mammilliaria Elegans được phát hiện 1828 dưới tên M. Lanata, nhưng các nhà trồng trọt đều gọi Elegans do cây mọc trên đất đá vôi rất thanh lịch và hoa màu đỏ trên nền trắng, rất đẹp.
 
- Giống xương rồng Kẽm màu đò có tên Mam- miliaria Hahniana có hình cầu thuôn dài, đình có nhiều gai nhọn màu hồng, hoa nhỏ màu đô rất đẹp. Cây đặc biệt ra hoa vào Noel và Tết nên rất được ưa thích nuôi trồng qua tháp ghép.

- Giống xương rồng Mammillaria Magnimamma là giống có thân màu xanh với nhiều chùm gai thưa màu trắng, nhiều hoa trên ngọn, chung quanh ngọn ra trái màu đỏ rất đẹp, trang trí được lâu, thường thích đất, cát, đá của núi lửa, nên rất dễ trồng.

- Giống Mammilliaria Patonii có thân hình chóp, mọc ở trên đỉnh núi có cát, đá, mùn lá cây đọng lại, có nhiều con nhỏ bao chung quanh ngọn, nhiều bộ gai trắng nhỏ, hoa chùm to màu tím hồng rất đẹp ở đỉnh.

- Giống Mammillaria Solisioides là giống tuyệt đẹp. Nếu ai có duyên, vào dịp cuối năm, đị ngang qua vùng Nam Puebla thì sẽ thấy một tấm khảm hoa toàn màu trắng tươi, phản chiếu với ánh mặt trời thì không khỏi ngạc nhiên trước cảnh tượng vô cùng tươi đẹp của xương rồng Mammillaria Solisioides. Cây thân hình cầu nhỏ với gai min nhưng rất khó trồng, tưới nước nhiều sẽ thối rễ, nên thường tháp ghép với giống khác sẽ sống mạnh hơn và có cây hình dáng đẹp hơn.

- Giống Mammillaria Vilcoxii là loại xương rồng mọc ở độ cao đến 2000m trên triền núi đá, có khí hậu mát mẻ, nhiệt độ trung bình khoảng 0°C. Song loại này cũng có thể sống được chen chúc trong đá cát, với khí hậu hơi lạnh, nhưng khô ráo. Ra hoa vào mùa hè, trắng tươi rất đẹp.

- Giống xương rồng Mammilaria Zeilmanniana là giống xương rồng mini, rất nhỏ, nhưng rất dễ trồng. Trồng trong chậu nhỏ treo chơi rất đẹp. Thân cây hình cầu bằng đầu ngón tay với màu xanh diệu, gai mảnh màu trắng, hoa nhỏ đơm chung quanh thân gần đỉnh như một vòng hoa màu tím, rất đẹp. Có thể treo trang trí trên cửa số, sống cũng được lâu.

+ Loại xương rồng Neolloydia Grandiflora cây có thân hình cầu, mọc thành bụi, gai dẹp như lá nhỏ màu trắng, hoa to nở ở đỉnh, mọc nơi đất đá vôi, hút nước nhanh, nên cũng hơi khó trồng, tưới nhiều nước cây sẽ thối rễ và chết, nên tháp ghép với cây gốc dễ trồng sẽ sống mạnh hơn.

- Giống Neolloydia Conoidea có hình cầu thuôn, gốc to, ngọn nhỏ, mang nhiều gai màu trắng lúc còn non, khi già trở thành màu nâu, hoa màu tím, nở xòe rộng ở đình, rất dễ trồng.

+ Loại xương rồng vợt gai Opuntia cũng gồm hơn 300 giống. Thường mọc dọc theo bờ biển, rài rát suốt từ Bắc đến Nam nước Mỹ và một vài mé biển ở Châu Âu. Về mặt thực vật, cây xương rồng vợt có đặc điểm thân chia nhiều khúc thẳng góc với nhau, rất lạ.

- Giống này có gai ngược và cong, móc vào thịt rất đau nhức khi đụng vào, nhưng hoa đều nở về ban ngày...

- Giống xương rồng Opuntia Cantabrigiensis mọc trên cao nguyên xứ Mexique ở mé bên có nhiều ánh nắng mặt trời, thành bụi, với tay vợt màu xanh, với gai thưa màu nâu, phát hoa mọc trên đầu cành với hoa to, màu vàng rất đẹp. Cây rất dễ trồng, cần nhiều nắng và khô hạn.

- Giống xương rồng vợt gai, có tên khoa học Opuntia Dillenii, có tên Anh Prickly Pear, có tên Pháp Raquette. Cây có nhiều tay, dạng như nhiều cây vợt ráp lại, ít gai, có hoa nhỏ màu đó, thường trồng để làm hàng rào, làm cành. Cây có thể lên cao nếu không cắt tỉa, tách chiết trồng.

- Giống xương rồng vợt gai biển có tên khoa học Opuntia Elatior, tên Anh là Dollarcactus, tên Pháp là Raquette Nopal, Figuier d'Inde mọc ở gần bờ biển nên chịu được mặn. Cây chịu đất cát, sống khỏe, tay vợt hình bầu dục, hoa màu đô, mọc ở đầu cành. Trồng ở công viên, ở sân vườn, trồng làm hàng rào, tách nhỏ trồng đề trang trí.

- Giống xương rồng vợt gai canh có tên khoa học Opuntia Fieus indica. có tên Anh Indian Fig, có tên Pháp Figuier de Barbarie. Cây mọc thẳng có nhiều đoạn vợt ráp lại, gai thưa và ít, hoa màu hồng. cây rất dễ trồng, chịu đất cát, ít tưới nước, dùng làm cảnh đẹp, trang trí được.

- Giống xương rồng vợt gai Opuntia (Cylind-ropun- tia) tunicata là giống xương rồng gai thật sự làm cành, dễ trang trí do cây có dáng đẹp như cây Noel, với cành nhánh nhiều mọc chung quanh thân, với gai nhỏ màu trắng, thân thay vì như tay vợt ráp lại mà toàn nhánh tròn thon ráp lại chung quanh thân rất đẹp thành cây trang trí. Cây rất dễ trồng, được nhiều người ưa thích.

- Giống xương rồng Opuntia Microdays là cây vợt gai có nhiều nhánh tháp lại rất đẹp : vợt cái tròn, cái dài, cái nằm dọc, cái nằm ngang, với gai chùm nhò màu trắng mịn không dâm. Hoa đẹp nhưng chỉ ra khi cây trường thành to cao. Cây rất dễ trồng, giâm cành cũng sống, cắt tay vợt để xuống đất ít ngày sẽ ra rễ, đem trồng được.

- Giống xương rồng vợt gai Opuntia Pycnacantha là cây có hình dáng rất đẹp : thân ráp với những tay vợt hình tròn đều đặn với nhau trên hai mặt bằng thẳng góc theo hình học. Thân màu xanh, gai màu trắng, hoa màu vàng rất đẹp. Cây này dùng để làm gốc ghép rất tốt, thường trồng để làm cành, trang trí nội thất.

+ Loại xương rồng Pachycereus Werberii, họ Cactaceae thuộc nhóm cây to lớn thân , mọc ở miền Tây Mexique, phải đốn bằng búa như cây gỗ. Cây trồng để cải thiện môi trường sa mạc khô cằn, để giữ nước cho đất, để tránh xói mòn đất đai, chớ không có giá trị trang trí hay làm cảnh, nhưng làm gốc ghép rất tốt, cây ghép mau lớn, khỏe mạnh.

+ Loại xương rồng Cereus (Ritterocereus) Griseus gồm một số lớn xương rồng có thân hình trụ to cao, thường trồng để làm hàng rào. Cây cao có thể đến 3-4m, toàn là thân cây đứng khít vào nhau chắc chắn, không con gì chui qua được Cây rất dễ trồng, không kén đất, khỏi cần phải chăm sóc. Loại này còn tách chiết giâm trồng để làm gốc ghép rất tốt, cây ghép sống rất mạnh và mau lớn. Cây này còn có nhiều ưu điểm là chịu nổi khí hậu mặn theo mé biển.

+ Loại xương rồng Ortegocactus Macdougallii là cây xương rồng dược phát hiện và mô tà vào năm 1961. Cây có thân hình cầu nhỏ, mọc thành bụi trên núi cao, rất khó tìm đến. Loại nầy thân màu xanh dợt, có nhiều múi nhỏ, mỗi múi có một chùm gai nâu chia thẳng, với dáng điệu thật đẹp. Hoa màu vàng tươi, nở xòe rộng ở đình. Chúng chịu được khí hậu mát, nhưng không chịu nước. Có thể trồng được ở vùng ôn đới, không quá lạnh.

+ Loại xương rồng Pilosocereus Chrysacanthus là loại thân to cao hình trụ, có nhiều khía cạn theo chiều dọc. Trên ngọn có nhiều gai min dạng lông tơ màu vàng tươi, hoa nhò màu trắng ở dọc theo thân cây. Cây dễ trồng trên đất cát, chịu nóng ẩm.

- Giống xương rồng Pilosocereus Palmerii cung có nguồn gốc từ Mexique, rất được ưa chuộng, vì cây có dáng đẹp. Thân hình trụ to cao, có khía sọc, đặc biệt trên ngọn có nhiều gai lòng tơ mềm như bông màu trắng tuyền. Hoa to nở xòe tròn như loa chia ra chung quanh thân màu tím, nhụy vàng rất đẹp. Cây dễ trồng, dễ ra hoa, khi trưởng thành cao độ 1m. Muốn trồng để có cây thấp trang trí phải tháp ghép hoặc cắt trồng đồn xuống.

+ Loại xương rồng Pédiocactus Paradinei là loại có thân hình cầu nhỏ. Cây có dáng lạ ; trên mỗi múi đều có một chùm gai rất dài bao lấy thân cây. Hoa to ở dinh trắng tuyền, rất đẹp.

+ Loại xương rồng Pelecyphora Aselliformis là loại xương rồng nhỏ, hình cầu, gai không dài hơn 2mm, xếp khít vào nhau từng nhóm một, giống y như là cày, tròng rất đẹp. Hoa màu hồng ở chung quanh đình. Cây hơi khó trồng, cần nhiều nắng, đất khô, tưới thật ít nước.

+ Loại xương rồng Strombocactus Disciformis là giống cây thân hình cầu với nhiều hàng múi nhọn, tận cùng bằng lá nhỏ thay cho gai. Hoa màu vàng nhợt, nhụy vàng tươi, nở to rất đẹp. Cây hơi khó trồng, cần nhiều cát, đá vòi, đà sòi nhỏ, chỉ tưới khi nắng khô hết đất chung quanh chậu. Loại cây này đặc biệt dược sưu tâm, vì rất hiếm.

+ Loại xương rồng Neobuxbaumia Euphorbioides là một giống xương rồng có thân trụ cao (cereus), nhưng rất chậm lớn, có nhiều khía sâu dọc như khế. Trên đỉnh khía có nhiều gai thưa bén nhọn, chia thẳng ra. Có thể cắt ươm trồng để làm gốc ghép, rất tốt.

+ Loại Thelocactus Bueckii là loại có chừng 10-12 giống, mọc ở sa mạc Chihuahua, nóng khắc nghiệt, có hoa màu vàng khi trưởng thành cở 3-4 năm. Nên ghép với loại Cereus để mau ra hoa. Cây dễ trồng với đất cát và đá nho khô, tưới nước thật ít.

- Loại xương rồng Thelocactus Hexaed-rophorus có dạng hình cầu với nhiều khía tận cùng bằng một chùm gai nhọn dài màu trắng. Hoa màu hồng hay kem. Cây cũng được ưa thích nuôi trồng để trang trí, rất đẹp. Rất dễ tháp ghép với gốc cây Cereus, sống mạnh, nhanh có hoa.

- Thelocactus Bicolor cũng là cây có thân hình cầu nhỏ, màu xanh đậm. Có nhiều đốt, với nhiều chùm gai thưa màu trắng chia thằng ra ngoài rất đẹp. Hoa đơn mọc ở đình, có nhiều cánh xòe rộng, nở to, màu tím nhụy vàng, trông thật là đẹp đẽ thanh thoảng. Cây mọc từ vùng bán sa mạc Mexique dưới đất cát, đá nhỏ khô cần. Cùng với Bicolor còn có T.Schwartzii, T. Heterochromus có gai khỏe và cong với hoa rất đẹp. Những loại này đều dễ trồng, nhất là tháp ghép, sống mạnh trong môi trường khô ráo.

- Loại Thelocactus Matudae là giống mới được biết từ năm 1978 do Giáo sư E. Matuda, Giám đốc Viện Đại học thực vật Mexico. Cây Thelocac- tus nầy mọc dot sigma vùng đất cát đá của vùng Nuevo Leon ẩm ướt nên rất dễ trồng và dễ tháp ghép. Cây sống mạnh và siêng hoa.

- Loại Thelocactus Conothele cũng loại hình cầu, nhưng thân có nhiều núm nhô cao lên với chùm gai cứng chĩa thẳng ra, màu vàng sẫm. Cây được ưa thích nhất là Thelocactus Nidulans có nhiều gai cứng và dài, với hoa to màu đô, nhụy vàng rất đẹp. Giống này mọc ở vùng đất đá vôi khô cằn, nên rất chậm lớn. Bứng lên trồng hoặc tháp ghép thì lớn nhanh hơn với môi trường màu mỡ hơn.

+ Loại Turbinicarpus Laui cũng là giống xương rồng hình cầu nho, nhưng màu xanh, thường sống dưới mặt đất, phần lớn giống như củ. Ngọn nhô lên với nhiều hoa to xòe rộng, màu hường với nhụy vàng, rất đẹp. Các giống cùng mọc như : Neolloydia, Gymnocactus, Pelecyphora đều sống dưới mặt đất. Đến mùa mưa, thân mọng nước, ngọn sẽ vươn lên trên mặt đất, nở đầy hoa vào mùa Xuân.

- Loại Turbinicarpus Pseudomacrochele là giống rất hiếm, với thân củ nhỏ mọc thành chùm màu xanh mốc với gai nhỏ mịn màu xám, với hoa to nở xòe rộng, cánh dài màu trắng hay tím, nhụy vàng rất đẹp. Giống T.Krainzianus có hoa màu vàng, cùng mọc ở môi trường khô ráo. Khi trồng, không nên tưới nhiều nước. Rất lâu lớn, 2-3 năm mới cao được 1cm, nên cần phải tháp ghép với các gốc mạnh như cây cereus.

+ Loại Wilcoxia Poselgeri khoang chừng 10 giống như: Peniocereus, Neoevansia... với thân hình trụ nhỏ, thon, cao, không thể đứng vững khi ra hoa. Hoa to tập trung ở ngọn nên rất nặng. Khi trồng phải có thêm cây tựa. Cánh hoa 2 màu, bên ngoài màu hường, bên trong họng màu tím, ở giữa có nhụy vàng rất đẹp. Những cây này trồng ghép với loại Cereus sống rất mạnh và siêng hoa.

+ Loại Selerocactus Whipplei cũng có thân hình trụ thon cao, nhưng có nhiều chùm gai trắng, nhiều ở gần ngọn, hoa to ở đình, nở xòe như bông súng màu trắng, cũng là một giống hiếm và khó trồng, nhưng tháp với gốc cây Echinopsis hay Eriocereus thì sống mạnh và ra hoa sau một vài năm.

Gặp cây xương rồng quí hiếm với điều kiện khó trồng, cần phải tạo một môi trường cây gần giống với môi trường của cây đang sinh sống càng tốt, mới mong trồng được. Phải cần thông thoáng về ban đêm, ban ngày nhiều nắng, chỉ tưới nước khi nào thấy đất trong chậu thật khô, loại đất trồng phải thật xốp như tro trấu, vò đậu phộng, cám xơ dừa, khi tưới thì nước phải rút đi hết, úng nước cây sẽ thối rễ, chết.



Haageocereus



Vạn Lý Trường Thành
(Căm pheng mương chin cháo siêu)



Sắp Suộn Thoong



Thelocactus Matudae



Cleistocactus Grossei



Matucana Krahnii



Melocactus Matanzanus



Gymnocalycium Denudatum



Ericereus Pomanensis



Arrojadoarhdantha



Sụp Pha Lớt



Hoa Quỳnh - Epiphyllum



Phong ian "BLC Almakee Tipmalee"



Reicheocactus Pseucloreicheanus



Hoa Đại ( Sứ cùi) - Frangipanier



Fcrocactus Latispinus



Băn Đan Sắp



Sulcorebutia Mizquensis



Xương Rồng Bát Tiên 



Trên: Ghép cây Cereus Serpentimus
Dưới: Ghép cây Orcocerus
Phải: Ghép cây Weingarlia Neocumingii



Phải: Ghép cây Sochrensia Kocrethloides
Trái: Ghép cây Eriocactus Leninghausii



Astrophytum Capricorne



Cây Sanh, Sứ Thái, Non bộ tiểu cảnh



Cách gép xương rồng Thái (để ý dưới gốc có chữ V)

Tác giả bài viết
Huỳnh Văn Thới