Cây sanh - Nguyễn Huy Trí

1. Đặc điểm hình thái cấu tạo

Là cây thân gỗ trong điều kiện tự nhiên có thể đạt chiều cao 15 - 20m, có khả năng phân cành cao và trên thân hoặc cành thường hình thành các u bướu và các sống gờ do sự sinh trưởng mạnh. Ngoài rễ dưới đất, sanh còn hình thành rễ ở trên mặt đất từ cành lớn hoặc thân. Rễ này gọi là rễ khi sinh hình thành nhiều trong mùa mưa, ẩm và có 2 loại phân biệt ở khả năng vươn dài ăn xuống đất hình thành rễ cọc cho cây. Cành dẻo dễ uốn.

Lá xanh dày và phân bố trên cành với mật độ cao tạo ra phân tán lá rậm rạp, sum suê. Quả khi chín có màu vàng trong có hạt và có khả năng mọc mầm tạo ra cây con theo lối sinh sản hữu tính. Ngoài phương thức sinh sản này thì phương thức nhân giống chủ yếu của sanh là nhân bằng con đường vô tính từ các cành, rễ.

2. Nguồn gốc và yêu cầu sinh thái

Sanh có mặt ở các vùng nhiệt đới ẩm và hiện nay thường gặp ở hầu hết các vùng ở Việt Nam. Chúng sinh trưởng phát triển tốt ở các vùng có khí hậu nhiệt đới ẩm (nóng và mưa nhiều) và hình thành các chồi lá mạnh vào mùa mưa. Yêu cầu nước cao để sinh trưởng phát triển, có khả năng chịu ngập úng ở thời gian dài. Khi khô hạn hoặc thiếu nước cây sinh trưởng chậm, hình thành các lá vảy bao lấy điểm sinh trưởng ngọn cành hay thân và trên thân thường xuất hiện các điểm chấm lồi trắng; Sanh cũng được trồng ở nơi có mùa đông lạnh.

Thích hợp trên nhiều loại đất và có thể bám trên đá sống miễn là có nước cho sinh trưởng của cây. Chúng cũng được trồng và mọc trong các điều kiện chiếu sáng rất khác nhau nhưng thích hợp nhất là trong điều kiện chiếu sáng tán xạ.

3. Kĩ thuật nhân giống

Sanh là loại cây rất dễ nhân giống và có thể nhân giống theo phương thức hữu tính (từ hạt) và phương thức vô tính (từ cành dâm cành chiết).

Kĩ thuật nhân giống từ hạt: Chọn các quả chín già, thịt quả đã mềm đem chà đãi để lấy hạt.

Hạt cần bảo quản thì phải hong khô trong nơi thoáng, mát, không có ánh sáng trực xạ. Hạt sau khi đãi từ quả có thể gieo ngay trên luống đất đã làm kỹ như đất rau (vì hạt nhỏ) tơi, mịn xốp. Sau khi gieo cần phủ cỏ, rác mục trên mặt luống gieo và tưới giữ ẩm thường xuyên.

Sau 3 – 5 tháng thì cây con đạt chiều cao 10 - 15cm có thể bưng ra trồng ra ngôi trên luống với khoảng cách 25 * 30 hoặc trên chậu để uốn tạo dáng thế cho cây.

Kĩ thuật dâm cành : Tiến hành vào mùa xuân (tháng 3 - 5) hoặc tháng 8 - 10 hàng năm. Chọn các cành bánh tẻ đã hóa gỗ và lá đã ổn định, dùng dao sắc cắt ra cá đoạn 10 - 20cm sao cho vết cắt gọn, không dập. Đem các cành này dâm trên nền dâm đã tưới nước đẫm và thường xuyên giữ ẩm cho nền dâm. Sau 25 - 40 ngày các cành dâm ra rễ thì đem trồng ở trên khu vực ra ngôi cho cây đạt kích thước theo yêu cầu trồng tạo dáng thế trên chậu hoặc ở đất.

4. Kĩ thuật trồng

Cây con đem trồng ra luống đất hoặc chậu phải có bộ rễ tốt và kích thước nhất định để nhanh tạo được dáng, thế yêu cầu. Đất trồng nên chọn các đất tốt, giầu mùn và có thành phần cơ giới trung bình hay hơi nặng. Không nên trồng trên đất sét, gan gà cây sinh trưởng chậm mặc dù vẫn ra lá, cành. Trong trường họp đất xấu, nguồn dinh dưỡng hoặc đất quá nặng cần bón lót thêm phân chuồng, làm cho đất trước khi trồng.

Sau khi trồng phải tiến hành chăm sóc thường xuyên như cắt bỏ các nhánh vô ích, bấm ngọn, đặc biệt là tưới giữ ẩm cho đất để duy trì sự sinh trưởng liên tục của cây và làm cho thân cây chóng to.

5. Chăm sóc cho cây

Trong quá trình sinh trưởng, phát triển, cây sanh có khả năng phân cành cũng như vươn cành rất - mạnh, đặc biệt là khi được tưới nước bón phân đầy đủ thường xuyên vì vậy trong chăm sóc cần đặc biệt chú ý đến việc cắt tỉa cành, cắt bỏ cành vô ích, tỉa lá và bấm ngọn cho các cành trên tán để tạo dáng, thế cho cây.

Đối với những cây đã có dáng, thế tạo được phải thường xuyên cắt tỉa để điều chỉnh sự sinh - trưởng của các cành nhánh cũng như việc bón phân, lưới nước phải thận trọng để tránh sự sinh trưởng thái quá sẽ phá thế của dáng thế đã tạo ra.
 

Tác giả bài viết
Nguyễn Huy Trí