Bố cục, trồng cây tô điểm bồn cảnh sơn thủy - Trần Hợp

BỐ CỤC BỒN CẢNH SƠN THUỶ

Vị trí xếp đặt đá trong bồn khác nhau sẽ tạo ra hiệu quả nghệ thuật khác nhau. Đa số đá đặt ở trong bồn phải phân rõ chính phụ. Vị trí của ngọn chính không nên đặt ở giữa bồn, khó bố cục đẹp. Nhưng cũng không nên đặt quá gần cạnh bồn làm cho ngọn phụ ở vị trí quan trọng trong bồn. Thường là ngọn chính đặt ở khoảng 1/3 độ dài bồn, tức là chỗ "hoàng kim phân hai" là được. Ngọn chính phần lớn có một hướng chính. Nếu mặt ngọn chính quay phải thì ngọn chính nên đặt ở bên trái bồn làm cho phía trước ngọn chính có 1 khoảng rộng. Nếu không sẽ có cảm giác bí "Khách tuỳ, chủ hành" (khách đi theo chủ). Sau khi xác định vị trí ngọn chính thì ngọn phụ bao quanh ngọn chính, hô ứng lẫn nhau. Cách bố cục bồn cảnh sơn thuỷ đơn giản nhất là: 1 chính 1 phụ, 1 to 1 nhỏ, 1 gần 1 xa, thông qua vật làm nền của "chủ so n^ prime prime ^ * đột xuất.Cảnh trong bồn phải dồi dào biến hoá, cố gắng tránh khắc phụ hoạ theo "ngàn Phật một mặt", núi cao thấp, cây so le, bờ uốn khúc, dốc dài. Có biến hoá mới sinh động hoạt bát. Đá đặt trong bồn phải chừa ra mặt nước nhất định, có sơn có thuỷ, có hư có thực, nhất động nhất tĩnh, nhất như nhất cương, "thuỷ đắc thạch tắc u, thạch đắc thuỷ tắc hoạt". Mặt về tỏ ra rộng rãi, sâu xa.Xếp đặt đá không được như xếp hàng nhưng trong biển hoá cũng phải có qua luật nhất định, giống như âm nhạc có tiết tấu và vận luật nhất định, có chương pháp nhất định. Đá trong cùng một bồn phải thống nhất một loại, màu sắc gần giống nhau, nét hoa văn giống nhau, mạch thông nhau. Nét hoa văn nghiêng thì đều phải nghiêng, ngang thì đều phải ngang chứ không được xen lung tung. Giữa đá phải quay nhìn vào nhau tạo ra "phiến sơn hữu chí, thốn thạch sinh tình" thành chỉnh thể thống nhất. Đá chính phụ ở trên bức phác hoạ, mặt phẳng và mặt đứng thông thường hình tam giác không đều là được.

Trong bồn "có hư có thực", "thực hư sinh ra nhau", còn phải "trong hư có thực, trong thực có hư". Mặt nước mênh mông điểm buồm trắng, hoặc là đặt một vài đảo nhỏ nham thạch san hô, làm cho chỗ trống không có cảm giác trống rộng. Nhiều núi vây quanh liên tiếp nhau, giữa có 1 đường lên trời làm cho chữ thực khong có cảm giác bí.

Đá trong bố cục nghiêng ngả làm cho bề mặt bức tranh thêm sinh động nhưng vách dựng đứng phải bảo đảm trọng tâm vững chắc, thăng bằng để đạt được cái cân đối của bức tranh tổng thể.

"Cảnh cành tàng ẩn, biên giới càng lớn". Trong bồn cảnh vật trưng bày ra không thừa thì không thể làm bố cục kỹ. Trong bồn cảnh hang động quanh co, nước uốn lượn, đường đi hiểm trở, đình đài ẩn hiện, sơn cùng thuỷ tận, chỗ tàng cảnh vật thường ở chỗ lộ, nhìn thoáng không nhìn đến tận đầu, ý vị sâu xa, đủ vị vô cùng.

cục khéo là có thể lấy ít thắng nhiều, lấy giản thắng phồn. Trong bồn hữu hạn, chế tác ra ý cảnh vô hạn.

TRỒNG CÂY TÔ ĐIỂM BỒN CẢNH SƠN THUỶ

Sau khi hoàn thành bố cục, gia công đá còn phải trồng cây cỏ và phủ rêu trên đá.

Núi cao đẹp, cây cối xum xuê, có ý cảnh của núi thật, nước thật. Nhưng không nên trồng quá dày (nhiều quá) làm che lấp đi hình dáng và nét hoa văn của đá.

Do vậy, mục đích của công việc này là cây cỏ trồng lên phải chọn lọc, không quá nhiều quá ít, phải làm nổi bật cái đẹp của núi non, sông nước, không rườm, thừa. Phương pháp trồng cây trên đá có thể tham quan chế tác bồn cảnh đá phụ. Cây cỏ trồng nếu chọn được cây lá nhỏ, gốc rễ nhỏ, luôn xanh thì càng tốt. Thường dùng có Ngũ Châm Tùng, La Hán Tùng lá nhỏ, Lục Nguyệt Tuyết,  m Mộc, Tước Mai, Lang Du, Kim Tiền Tùng, tứ Quí Thạch Lựu. Phúc Kiến Trà, Hổ Thích, Bán Chi Liên, Quảng Đông Bán Chi Liên, Tùng Châm Thảo, Liên Châu Thảo... (hình 37).Chọn lấy tư thế cây thích hợp rất quan trọng. Cây mọc tự nhiên ở giữa khe núi, nham thạch thường cong và đơn độc, thân cây uốn vòng, rễ thô lộ ra. Cây mọc ở đất bằng cao lớn sừng sững. Do vậy, đầu núi và chân núi đều phải chọn dáng cây tương ứng mới phù hợp với lẽ tự nhiên. Tỉ lệ cây và đá phải nhịp nhàng. Cây quá to thì núi sẽ biến thành nhỏ thấp. Nhưng sự khoa trương thích đáng của cây trong bồn cảnh sơn thuỷ là cho phép được. Nếu như để biểu hiện cảnh sắc của cây Tùng cô đơn đổ dựa và vách đá, cây Tùng trồng trên vách đứng thế "huyền nhai" ", thể lượng nhiều hơn 1 chút thì sẽ tăng thêm hiệu quả thưởng thức. Có lúc sau khi bố cục đá núi xong, trên bức phác hoạ không cân đối thì có thể trồng thêm cây để điều chỉnh làm cho bức tranh thêm cân đối. Nếu ngọn núi nghiêng về trái thì có thể trồng cây lan ra phải ở trên đá để cho cân đối.

Cây trồng trên đá trước tiên nên được chăm sóc trong bồn nhỏ, qua chỉnh hình có hình dáng nhất định, lại có rễ mọc ra, sau đó trồng trên đá thì dễ sống hơn, hình dáng cũng nhịp nhàng. Trên đá mọc 1 lớp rêu xanh, sinh ý tràn trề như 1 thảm thảo nguyên dày. Trên đá mềm hút nước mọc rêu không khó. Có thể cạo đi lớp rêu mỏng mọc ở trên cạnh bồn hoa hoặc trên viên gạch ở chỗ ẩm, nghiền nhỏ, cho thêm nước để thành hồ dính rồi dùng bút lông hoặc bàn chải xoa lên bề mặt đá đã hút đủ nước, sau đó đặt đá vào chỗ ẩm mát. Không lâu sau trên đá đã có 1 khóm rêu non. Nếu ở trong rêu mà có thêm ít nước khoai tây thì rêu phát triển càng nhanh, Rêu mọc quá dày làm che lấp đi hoa văn của đá sẽ hạ thấp giá trị thưởng thức của bồn cảnh. Cho nên phải thường xuyên dùng dao cạo, rửa rêu ở chỗ không đáng có đi, làm ** cho rêu xanh âm pha ** dày, dương pha mỏng thưa, dày thưa kết hợp, âm dương phân minh mới hợp lý hợp tình.

Tác giả bài viết
Trần Hợp