Cây Đại - Huỳnh Văn Thới

- Giống Pluméria Rubra có nguồn gốc ở các rừng khô Trung Mỹ, ở đảo Caraibes và ở Nam Mỹ. Cây trung bình, thân có nhiều nhánh mập, xù xì do thẹo của lá rụng còn để lại. Lá thuôn dài, rộng ở giữa, tóp lại ở hai đầu, màu xanh bóng, gần giữa to, gần bìa ra đến mép, nồi bật lên rõ rệt. Lá tập trung ở đầu cành, lá rụng hết vào mùa Đông để lại nhiều sẹo to, trên đầu cành trụi lủi giống như bàn tay cùi nên gọi là Sứ cùi, có người cho là xấu nên gọi là cây đại. Cây sứ rất siêng hoa, nở gần như quanh năm. Chùm hoa trên một cuống mập dài, phân ra nhiều nhánh hoa nhỏ. Hoa tập trung ở đình, màu đỏ tím. Vào mùa Đông lá rụng hết, trên cây còn lại toàn hoa nở đây cành đỏ rực, làm cành hay trang trí, rất đẹp. Cây rất dễ trồng bằng giâm cành, ít tưới nước, úng nước cây sẽ thối chết. Nhưng khi sống mạnh cây cần nhiều nước.

- Giống Plumeria Alba, thân cây lồi lõm cá nhiều nhánh, lá thon, dẹp, dài, có nhiều gân, màu xanh mướt, mọc tập trung ở đầu cành. Chùm hoa nhiều cùng chung một cuống, cũng mọc tập trung ở đầu cành. Hoa 5 cánh màu trắng, họng vàng, có hương thơm nhẹ.

- Giống Plumeria Obtusa, cây to cao, thân xù xì, lá to thuông dài, giữa rộng, có nhiều gân. Loại nầy lá ít rụng. Hoa tập trung ở ngon màu trắng, có hương thơm. Còn có nhiều loại nữa ít thấy như P. Forma Lutera có hoa màu vàng trộn với màu hồng.

- Giống P. Forma Acutifolia có hoa màu trắng, tâm vàng hồng.

- Loại P. Forma Tricolor có hoa màu trắng, mép hồng, tâm vàng.

Tất cả các sứ này thường được trồng ở công viên, ở đền chùa, ở nhà thờ, ở bệnh viện, ở sân nhà to lớn để che bóng mát, để làm cành.

Trong cuốn “Cây cành" của tác giả Võ Văn Chi, trang 64, có ghi: "Cây của châu Á, từ Afganistan, Ấn Độ tới Nhật Bản, Java được trồng làm cành khá nhiều ở nước ta. Có thể trồng bằng giâm cành. Cây mọc khỏe, chịu được đất xấu, nấy chồi mạnh...

Cây Đại thường nói đến ở nước ta từ lâu nay là loài Plumeria Obtusa. Đó là loài cây trồng, có hoa quanh năm, toa mùi thơm dịu. Các tác giả cuốn "Việt Nam- Non nước thần tiên" khi giới thiệu núi Yên Tử, đã cho biết: "Chùa Hoa Yên xây phía sau Tháp Tổ cao 8m so với nền tháp. Cúc vạn thọ xum xuê, hoa trắng chen hoa vàng rực sườn núi, cây Đại 700 tuổi, và xù xì, cành cong veo, đứng chênh vênh bên tầng đã, nồi bật lên chùm hoa trắng dịu...

Trong bài thơ : Trước cây Đại mùa xuân, tác giả Trần Mạnh Hào đã nói lên sự thanh cao của loài cây lịch sử này:

Phải là tinh thần của thiên nhiên

Trầm tư như một kẻ tham thiền

Cố thu cho trọn hương trời đất

Lặng lẽ để mùi hoa nói lên

Không biết lòng cây có khổ đau

Luyện hương trong nhựa kết tinh màu

Ngắm nhìn trong cõi càn khôn ấy

Cây cũng như người có khác đâu...”

Cây Đại rất dễ giâm trồng, chi cắt cành, phơi khô nhựa, rồi giâm nơi đất ẩm, cây sẽ từ từ ra rễ và sống mạnh. Nhưng cây Đại mới cắt cành không nên tưới nhiều nước, úng nước cây sẽ thối, mềm nhũn chết. Trường hợp này phải lấy dao bén cất hết phần thối, lấy sơn hoặc vôi, bôi vào chỗ vết cắt, phơi khô rồi trồng lại

Ở các công viên, các nhà to, vừa mới xây cất, hay mua bứng luôn cả cây Đại to về trồng, cây vẫn sống mạnh, ít khi chết. Cây Đại mới trồng sợ nước, nhưng khi cây sống mạnh thì cần rất nhiều nước, đề phát triển xum xuê, ra nhiều hoa, với màu sắc tươi đẹp, với hương thơm dịu.

Cây Đại theo sách : "Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam" của Đỗ Tất Lợi, còn gọi là Miến Chi Từ, Kê Đàn Từ, bông Sứ... Thành phần hóa học trong mô thân đã tìm thấy một Glucoxit là Agoniadin C10H1406, có tác dụng kháng sinh. Hoa khô có tác dụng hạ huyết áp nhanh và tương đối bền vững... (trang 574).