Tạo hình và làm mịn với các loại dũa thông dụng

Trong suốt nhiều năm, tôi đã xem những cây dũa như một loại đồ không thể thiếu trên bàn làm việc của mình. Chúng lúc nào cũng trong tầm mắt của tôi và chưa từng khiến bất kỳ người nào phải thắc mắc về nó. Mặc dù phải thừa nhận rằng, những món công cụ đơn giản với răng bằng thép này không có sức hút như các máy làm phẳng, cưa tay hay là đục nhưng đổi lại chức năng của chúng mang lại rất nhiều lợi ích cho người làm mộc như tôi. Chúng là những công cụ giúp tôi dễ dàng tạo hình, làm mịn và loại bỏ các mảng dư thừa, hoàn thành công việc một cách hiệu quả và chính xác.

Hình ảnh các cây dũa.

Sự thật là vậy, những cây dũa gỗ và dũa sắt chiếm một vị trí quan trọng trong số những công cụ mà tôi thường xuyên sử dụng nhất vì chúng rất nhanh chóng và hiệu quả. Cho dù công việc có yêu cầu loại bỏ đi một lượng vật liệu lớn, xóa đi các vết sần sùi, tinh chỉnh đường cong, kiểm soát vết rạn nứt trên gỗ, điều chỉnh để vừa vặn với các bộ phận kim loại hoặc thậm chí là sửa chữa một công cụ khác thì đều có một bộ dũa bên cạnh để giúp tôi hoàn thành những nhiệm vụ này.

Dùng dũa để tạo hình cho gỗ

Những công cụ tạo hình và làm mịn đơn giản này đỏi hỏi bạn cần có một chút kỹ thuật mới có thể sử dụng một cách hiệu quả, nhưng bạn sẽ thấy sớm việc học cách dùng các loại công cụ này rất dễ dàng và dễ hiểu. Khác với các loại công cụ khác, các cây dũa đã sẵn sàng dùng được ngay sau khi được mở gói. Có thể nói rằng thách thức lớn nhất khi sử dụng những công cụ này có thể là việc lựa chọn đúng loại dũa cho từng loại công việc riêng biệt.
Hãy đọc tiếp để biết những loại dũa nào đang có sẵn trên thị trường và cách để bạn có thể dùng các loại công cụ này một cách hiệu quả. Cuối bài viết, tôi sẽ cung cấp cho bạn một bộ dũa cơ bản để bạn có thể sử dụng ngay lập tức trong hầu hết các cửa hàng hiện này.

Phân biệt giữa thuật ngữ Rasps và Files

Rasps và files đều là công cụ cắt và mài được sử dụng trong tạo hình và làm mịn gỗ và kim loại, nhưng chúng có những đặc điểm khác nhau:

Files (Thường được gọi là dũa sắt)

• Là công cụ làm mịn và mài được làm từ thép cứng.
• Có các răng hoặc gai được đặt đều trên bề mặt.
• Sử dụng để loại bỏ vật liệu và tạo ra bề mặt phẳng và mịn.
• Có nhiều loại dũa sắt khác nhau, chẳng hạn như dũa sắt phẳng, dũa sắt tròn, dũa sắt tam giác,…

Dũa sắt

Rasps (Thường được gọi là dũa gỗ)

• Là công cụ mài được làm từ thép mềm hơn phù hợp với gỗ
• Có răng lớn, không đều trên bề mặt.
• Được sử dụng để loại bỏ vật liệu nhanh chóng, thường được sử dụng trong việc tạo hình và làm mịn các bề mặt gỗ, nhựa hoặc kim loại.
• Loại dũa này để tạo ra hình dạng và kết cấu nhanh chóng hơn so với files.

Dũa gỗ

Tóm lại, files (Dũa sắt) thường được sử dụng để tạo ra bề mặt phẳng và mịn, trong khi rasps (Dũa gỗ) được sử dụng để loại bỏ vật liệu nhanh chóng và tạo hình ban đầu

Dũa gỗ (Rasps)

Loại dũa này có thể được nhận diện dễ dàng bởi các răng cắt tam giác nổi bật trên bề mặt của dũa. Dũa gỗ là một loại dụng cụ hoàn hảo để thực hiện các công việc tạo hình và điêu khắc ban đầu trên vật liệu gỗ. Một điểm mạnh của loại dũa này là khả năng làm việc tốt trên gỗ mà không gây ra tình trạng nứt gỗ tại những điểm nơi vân gỗ thay đổi hoặc khi loại gỗ đó có những đường vân phức tạp. Khác với các công cụ tạo hình khác như dao rút hay bào gỗ, dũa gỗ có thể tạo hình mà không gây hại cho gỗ như các công cụ khác.

Dùng dũa gỗ để tạo hình ban đầu cho gỗ

Sử dụng dũa gỗ là một quá trình khá tự nhiên và đơn giản, nhưng có vài mẹo có thể giúp bạn thực hiện các cú cắt nhanh chóng để có bề mặt mịn màng hơn. Khi bạn đang sử dụng dũa gỗ, hãy bắt đầu việc tạo hình bằng cách thực hiện các đường mài đều nhẹ để có thể xác định được góc mài yêu thích của bạn. Điều này cực kỳ quan trọng khi bạn sử dụng dũa gỗ có tay cầm tròn, vì nhiều loại dũa gỗ chỉ được thiết kế để sử dụng cho mỗi tay trái hoặc tay phải.
Sau đó hãy sử dụng các đường mài dài và liên tục, giữ góc dũa nghiêng khoảng 45 độ đồng thời di chuyển dũa gỗ xuống và qua cùng một lúc trên bề mặt làm việc, như được thể hiện ở mũi tên trong hình ảnh dưới đây. Trong quá trình làm việc, hãy để công cụ làm phần lớn công việc, một chiếc dũa gỗ sắc bén sẽ không đòi hỏi quá nhiều lực để mài. Ngược lại, một chiếc dũa mòn có thể khiến bạn gặp tình trạng trượt qua bề mặt làm việc thay vì mài nó.

Giữ dũa góc nghiêng khoảng 45 độ rồi di chuyển dọc theo hướng mũi tên và lặp lại

Với dũa gỗ, giống như các công cụ cầm tay khác bạn sẽ nhận lại được giá trị xứng đáng với những gì bạn bỏ ra. Đầu tiêu là loại dũa gỗ cơ bản (General-purpose rasp) có các hàng răng thô đều nhau và thường để lại một bề mặt khá nhăn sau mỗi lần sử dụng. Chất lượng mài thấp nên thường được dùng để mài các lớp gỗ ban đầu trước khi được tạo hình bằng các loại dũa khác.

Dũa gỗ cơ bản (General-purpose rasp)

Những loại dũa gỗ chất lượng cao hơn là dũa gỗ dành cho người làm mô hình (Grobet Patternmaker’s rasp) và dũa gỗ dành cho thợ làm tủ (Hand-stitched Cabinetmaker’s rasp). Những công cụ này có hàm răng đan xen, để lại một bề mặt mịn hơn so với dũa gỗ cơ bản.
Dũa gỗ dành cho việc chế tạo mô hình (Grobet Patternmaker’s rasp) được thiết kế cho việc tạo các mô hình gỗ, răng của loại này thường được cắt bằng máy tạo ra một hiệu suất mài nhất quán.

Dũa gỗ dành cho việc chế tạo mô hình (Grobet Patternmaker’s rasp)

Còn dũa dành cho thợ làm tủ (Hand-stitched Cabinetmaker’s rasp) thường được thiết kế để có thể phù hợp cho việc mài các góc của tủ và thường tốn ít thời gian để làm sạch các kẽ răng. Vì vị trí của các răng có sự biến đổi, điều này tạo ra một đường cắt không bị rung lắc, tức là quá trình gọt gỗ diễn ra mượt mà và không tạo ra những đường chia cắt không mong muốn. Loại dũa này có răng dài đến mép của dụng cụ cho phép bạn cắt sâu vào góc một cách dễ dàng. Thêm vào đó, các răng cũng giữ nguyên đến phần đầu nhọn hình nón của dụng cụ, giúp nó trở nên linh hoạt và sử dụng được ở những vị trí khó tiếp cận trên bề mặt gỗ.

Dũa dành cho thợ làm tủ (Hand-stitched Cabinetmaker’s rasp)

3 loại dũa gỗ và các vết mài của chúng

Dũa sắt dùng với gỗ (Files for working wood)

Các loại dũa sắt thường được dùng để làm mịn các bề mặt thô ráp sau khi dùng dũa gỗ, nhưng chúng cũng có thể được sử dụng như một công cụ tạo hình ngay từ đầu. Đối với hầu hết các tác vụ liên quan đến gỗ, tôi thường hay sử dụng dũa sắt bán nguyệt để làm. Với hầu hết các loại dũa sắt, kích thước răng sẽ tăng theo tỷ lệ thuận với chiều dài công cụ, dũa càng dài thì răng sẽ càng lớn. Tôi thấy rằng những chiếc dũa tròn dài tầm 6 Inch và 8 Inch là những chiếc phổ biến nhất trong xưởng gỗ vì chiếc 10 Inch có vẻ hơi to quá.

Dũa sắt bán nguyệt

 

Dũa sắt tròn 6,8 và10 Inch

Nếu nói đến dũa sắt dẹt và dũa sắt bán nguyệt, tôi cho rằng dũa sắt dẹt 8 Inch và 10 Inch là phù hợp nhất để làm gỗ. (Vì răng trên những chiếc dũa này được xếp song song theo chiều dọc và giúp mài một cách rất nhanh chóng và có thể mài trên được các tấm kim loại).
Các dụng cụ dũa sẽ dùng để mài và làm mịn khi di chuyển qua lại, nhưng cách bạn di chuyển công cụ sẽ ảnh hưởng đến tốc độ và chất lượng của vết cắt. Đối với việc định hình và làm mịn cho gỗ, hãy đẩy công cụ xuống và giữ một góc cố định giống như khi sử dụng chiếc dũa gỗ.

Làm mịn bề mặt

Còn đối với việc định hình thô hơn, bạn có thể đẩy dũa theo hướng vuông góc với bề mặt chất liệu, giúp tăng năng suất và giảm thời gian mài.
Mẹo: Để tránh bị mòn dũa mỗi khi mài thì nên nhấc lên và lặp lại theo tác thay vì dũa theo hướng ngược lại.

Dũa thẳng giúp loại bỏ phôi nhanh chóng nhưng để lại bề mặt thô ráp và có thể tạo ra vết nứt sau khi dũa

Chú ý: Nên làm sạch răng của dũa

Bạn nên có một chiếc bàn chải râu 2 mặt trong bộ dụng cụ làm việc của mình. Mặc dù tên gọi của nó là để chải râu nhưng mục đích khác của chúng còn để làm sạch dũa. Sử dụng phần lông nylon để làm sạch dũa gỗ và sử dụng phía lông cứng để làm sạch dũa sắt.

Sử dụng linh hoạt hai đầu bàn chải để làm sạch các loại dũa

Dũa sắt dùng với kim loại (Files for working metal)

Như các bạn đã biết, những người thợ mộc không chỉ làm việc với mỗi gỗ mà còn thường xuyên làm việc với kim loại. Các loại dũa sắt có thể dùng cho cả gỗ lẫn kim loại nhưng tôi nhận thấy rằng, sau khi dũa được dùng cho kim loại, nó không còn hoạt động hiệu quả như trước dùng cho gỗ nữa. Vì lý do đó, tôi đã chia thành mục dũa sắt dùng cho cho kim loại riêng và dùng cho gỗ riêng. Dũa sắt dùng cho kim loại thường được chia thành 2 loại dựa vào kiểu răng là: Răng một chiều và răng hai chiều.
Răng một chiều được tạo thành bởi các hàng răng được xếp song song với nhau theo đường chéo dọc của mặt giũa.

Răng một chiều

Răng hai chiều thì có một dãy răng thứ hai đi chéo với dãy răng chính và cắt chéo nhau dọc khắp mặt dũa và tạo ra các hình kim cương nhỏ.

Răng hai chiều có hai dãy răng chéo nhau

Tôi thường thích sử dụng dũa sắt có răng một chiều để làm mịn các bề mặt kim loại quan trọng. Còn khi tôi cần loại bỏ một lượng lớn kim loại trong giai đoạn tạo hình ban đầu thì tôi sẽ dùng dũa có răng 2 chiều để làm việc đó, sau đó sẽ dùng dũa răng một chiều để hoàn thiện công việc.
Mẹo: Nhôm và đồng sẽ nhanh chóng làm tắc các đường rãnh của răng. Để dễ dàng loại bỏ các mảnh vật liệu tích tụ, hãy thử trải một lớp phấn qua bề mặt của dũa trước khi sử dụng.

Kỹ thuật dùng dũa sắt đối với kim loại

Sử dụng dũa để làm mịn các cạnh của miếng kim loại

Sử dụng dũa sắt dẹp để làm sạch và tạo hình tổng quát cho miếng kim loại

Sử dụng dũa sắt tròn để nhanh chóng tạo hình các bộ phận kim loại cong

Sử dụng dũa tròn nhỏ để tạo hình và mài những khu vực nhỏ, làm mịn các cạnh của miếng kim loại

Bộ dũa kim cương cong (Rifflers)

Đây là một bộ dũa có những chiếc dũa mảnh, có hai đầu cong với hình dạng đối lập. Chúng rất phù hợp để làm việc liên quan đến độ chi tiết cao và làm mịn các nét của tác phẩm điêu khắc. Bộ dũa này được bán với nhiều hình dạng dũa khác nhau, bao gồm phẳng, tròn, bán nguyệt và tam giác (Bộ dũa này có thể có răng thô như dũa gỗ hoặc răng đều như dũa sắt).

Bộ dũa kim cương cong

Để sử dụng dũa bạn cần cầm dũa như cầm cây bút chì, áp dụng lực bằng ngón tay của bàn tay còn lại và thực hiện động tác di chuyển để mài.

Dùng lực của ngón tay còn lại để mài

Bạn cần hiểu rằng, làm việc vời các cây dũa này rất mất thời gian. Do mặt cắt nhỏ nên công việc diễn ra chậm và các răng nhanh chóng bị tắc. Tuy nhiên, với khả năng linh hoạt và có thể làm mịn được các đường nét nhỏ nơi mà các dũa lớn không thể tiếp cận, bộ dũa kim cương đã chứng minh độ hiệu quả của mình trong việc điêu khắc gỗ.

Dũa sắt có răng hình cong (Iwasaki Files)

Dũa sắt có răng hình cong hay còn gọi là Dũa của công ty Iwasaki – một công ty hàng đầu ở Nhật Bản. Đây là một loại dũa khá mới trong thế giới điêu khắc gỗ và xứng đáng được đề cập nhiều hơn.

Dũa có răng hình cong

Mặc dù về mặt hình thức là dũa sắt, nhưng công cụ này có thể cắt mạnh mẽ như dũa gỗ và mà vẫn tạo ra một bề mặt cực mịn như khi dùng dũa sắt. Bí mật được nằm ở dưới các răng cắt, những chiếc răng này được gia công bằng cách sử dụng các kỹ thuật đặc biệt để tạo ra một bề mặt răng cong và sắc bén. Thay vì tạo ra nhiều bụi như các loại dũa khác, dũa có răng hình cong sẽ tạo ra cách mảnh vụn hay sợi vụn của lớp chất liệu khi được cắt. Ngoài ra thiết kế răng hình cong còn giúp tự động loại bỏ các vật liệu giữa các kẽ răng trước khi bị tắc. Loại dũa này chỉ phù hợp dùng cho gỗ và nhựa, tuyệt đối không được dùng cho kim loại.

Dũa có răng hình cong tạo ra các mảnh vụn gỗ thay vì bụi

Lưu ý khi sử dụng dũa

Bạn sẽ muốn mua một chiếc cán cầm để bảo vệ tay bạn khỏi những chấn thương trong quá trình sử dụng các loại công cụ này. Hoặc đơn giản là mua dũa có kèm sẵn tay cầm để mang lại độ an toàn cao nhất có thể.

Cán cầm cho dũa

Để duy trì độ sắc bén bộ dũa của bạn, hãy cất trữ chúng trong một kệ tủ hoặc một cái túi vải có chia ngăn tránh các loại dũa va vào nhau giúp hạn chế các răng bị mòn. Ngoài ra, gỉ sét có thể làm ảnh hưởng đến độ sắc bén của chúng, vì vậy muốn bảo quản lâu dài thì nên giữ những loại dụng cụ này trong một chiếc hộp hút ẩm là một điều cần thiết. Tránh cho bộ dũa của bạn tiếp xúc với dầu hay các chất bôi trơn vì chúng dễ mắc lại giữa các kẽ răng và khó có thể vệ sinh được một cách sạch sẽ.

Bộ dũa cơ bản cho người mới tập điêu khắc gỗ

Bạn đang phân vân về các kích cỡ và kiểu răng của dũa, việc chọn một bộ dụng cụ cơ bản để tạo hình và làm mịn có thể làm bạn bối rối, hãy cùng tham khảo một bộ dũa cơ bản sau đây do bản thân tôi thường sử dụng.

1. Dũa gỗ dành cho việc chế tạo mô hình (Patternmaker’s rasp)

Patternmarker's rasp

Đây là loại dũa mà bạn nên mua đầu tiên, hãy tìm sản phẩm tốt nhất trên thị trường vì nó sẽ giải quyết hầu hết các công việc tạo hình và điều khắc ban đầu. Loại dũa nào có sẵn hình dạng dẹp, tròn và bán nguyệt. Tôi thấy rằng dũa bán nguyệt là phổ biến và hữu ích nhất.

2. Dũa sắt tròn 8 Inch có răng một chiều (8" single-cut bastard round file)

8" single-cut bastard round file

Loại dũa này phù hợp để làm việc trong các khu vực có bán kính hẹp và làm to các lỗ có sẵn trên gỗ. Nó được coi là một công cụ quan trọng trong việc tạo hình và điều khắc gỗ.

3. Dũa sắt bán nguyệt 10 Inch răng lớn (10" half-round coarse wood file)

10" half-round coarse wood file

Mặc dù loại dũa này chỉ được sử dụng để tiếp tục điều chỉnh đường nét sau khi đã được tạo hình ban đầu bởi dũa gỗ, những loại dũa này cũng có thể đóng vai trò như một công cụ tạo hình độc lập cho các công việc điêu khắc nhẹ

4. Dũa sắt bán nguyệt 8 Inch có răng hai chiều (8" double-cut bastard half-round file)

8" double-cut bastard half-round file

Tôi thường xuyên xử dụng loại dũa này để làm sạch bề mặt sau khi sử dụng dũa sắt bán nguyệt 10 Inch, nhưng nó cũng có thể sử dụng cho các công việc điêu khắc kim loại.

5. Dũa sắt dẹp 10 Inch có răng một chiều (10" single-cut bastard mill file)

10" single-cut bastard mill file

Đây là công cụ mà tôi thường xuyên lựa chọn khi cần làm phẳng mặt gỗ sau khi dùng công cụ bào gỗ và loại dũa này cùng có thể được dùng trên các mặt kim loại khác

6. Dũa sắt tròn 8 Inch với đường kính 3/32 Inch (3/32" diameter × 8"-long chainsaw file)

3/32" diameter × 8"-long chainsaw file

Đây là một chiếc dũa hoàn hảo dành cho các tác vụ yêu cầu dũa nhỏ hơn.

7. Bộ dũa kim cương (Needle file set)

Needle file set

Những chiếc dũa nhỏ này rất cần cho việc tạo hình phức tạp và làm sạch cả kim loại lẫn gỗ, bao gồm cả việc làm mịn các cạnh nhỏ.

Nguồn tham khảo

Trong quá trình tìm hiểu thông tin để hoàn thiện bài viết này, chúng tôi có tham khảo một số dữ tiệu theo đường link dưới đây. Chúng tôi xin chân thành cám ơn các tác giả (tên được in đậm ngay sau tên tư liệu). Chúng tôi cũng không chịu bất cứ trách nhiệm gì nếu nội dung tham khảo bị thay đổi bởi bên thứ ba sau khi chúng tôi đăng bài viết này.

• 1. RASPS AND FILES: SHAPE AND SMOOTH MORE (AND SAND LESS) WITH THESE SIMPLE TOOLS. , nguồn WOODCRAFT

Tác giả bài viết
Craig Bentzley